از مهمترین دلایل ایجاد ضایعه نخاعی (Spinal Cord Injury) تصادفات رانندگی است. برخی از علائم آسیب نخاعی شامل اختلالات حسی، مشکلات حرکتی و درد است که برای درمان آن تکنیکهای فیزیوتراپی میتواند بسیار راهگشا و مفید باشد.
ضایعه نخاعی چیست؟
آسیب طناب نخاعی از عوامل مهم اختلالات حسی، حرکتی، دستگاه ادراری یا ترکیبی از این موارد است. تصادفات اتومبیل شایعترین علت ضایعه نخاعی هستند و از دیگر علل آن میتوان به سقوط، حوادث ورزشی و زخمهای ناشی از شلیک گلوله اشاره کرد.
ضربههای وارد بر ستون مهرهای ممکن است باعث آسیب نخاع، ریشه اعصاب نخاعی یا هر دو شود. در مورد اعمال حرکتی ممکن است ضعف اندام یا فلج یک اندام و آسیب نورون حرکتی فوقانی یا نورون حرکتی تحتانی وجود داشته باشد. در مورد اعمال حسی نیز ممکن است فقدان حس، کاهش حس، افزایش حساسیت یا احساسهای غیرطبیعی نظیر احساس سوزش یا کرختی بروز کند.
آسیب شدید طناب نخاعی نسبتاً ناشایع است، اما از نظر عواقب خود حالت تحلیل برنده و طولانیمدت دارد، زیرا این ضایعه در اغلب موارد افراد جوانتر از ۳۰ سال را گرفتار میسازد.
ضایعه نخاعی چیست؟
انواع آسیب نخاعی
آسیب نخاعی بهصورت کامل یا ناقص است که در ادامه هر کدام را بررسی مینماییم.
ضایعه نخاعی کامل
در یک ضایعه نخاعی کامل، عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد. آسیب نخاعی کامل بیشتر در ارتباط با قطع عرضی نخاع، صدمات عروقی شدید، کششهای طولی طناب نخاعی یا فشارهای شدید به نخاع است.
در ضایعات کامل به دلیل قطع ارتباط نخاع با مغز، ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل شده و در این موارد پیشآگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی ضعیف است.
ضایعه نخاعی ناقص
ضایعه نخاعی ناقص، درصورت وجود و حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص میشود. اگر برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد، پیشآگهی ازنظر بهبود عصبی نیز خوب خواهد بود.
سطح آسیب نخاعی
طناب نخاعی از زیر پیاز مغز (بصل النخاع) در ناحیه سوراخ پسسری شروع میشود و انتهای آن در سطح مهره اول یا دوم کمری است. بنابراین، طول نخاع نسبت به ستون فقرات کوتاهتر است (حدود ۲۵ سانتی متر).
انتهاییترین قسمت طناب نخاعی را به دلیل مخروطی بودن، مخروط انتهایی مینامند. ریشههای اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب میشوند، نسبت به سایر ریشههای اعصاب نخاعی مسیر بیشتری را طی میکنند.
ازطرفی چون این ریشهها (ریشههای کمری و خاجی) به صورت دم اسب از نخاع خارج میشوند، ناحیهای را ایجاد میکنند که منطقه دم اسبی مینامند.
امکان آسیب نخاع در هر سطحی از طناب نخاعی وجود دارد. احتمال آسیب در دو ناحیه C6-C7 و T12-L1 بیشتر از سایر نواحی طناب نخاعی است که علت آن تحرک زیاد یک قسمت و ثبات (تحرک کمتر) در ناحیه دیگر است.
ضایعه نخاعی ناقص در اثر ضربات وارده به طناب نخاعی در ناحیه گردن (سرویکال) شیوع بیشتری در مقایسه با قسمت سینهای (توراسیک) دارد.
ضایعه نخاعی گردن
اگر ضایعه نخاعی در سطح گردنی باشد، با توجه به شدت آسیب باعث ایجاد ضعف اندامها یا فلج چهاراندام میگردد.
ضایعه نخاعی کمر و سینهای
ضایعه در سطح سینهای یا ناحیه کمری منجربه ضعف اندامهای تحتانی یا فلج اندامهای تحتانی میشود.
آسیب نخاعی منطقه دم اسبی
آسیبهای رشتههای دم اسب، نمای بالینی ویژهای به صورت فلج شل دو پا، بیاختیاری ادرار و مدفوع و همچنین بی حسی نسبت به درد و حرارت در ناحیه زینی ایجاد میکنند. آسیب به منطقه دم اسبی یک ضایعه نورون حرکتی تحتانی است.
فیزیوتراپی و درمان ضایعه نخاعی
علائم و عوارض آسیب نخاعی
علایم و عوارض یک آسیب نخاعی ممکن است در ارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات ذیل باشد:
- اختلالات حسی
- مشکلات حرکتی
- درد
- تشدید بازتابها (رفلکسها) بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی (در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
- مشکلات ادراری و احشایی
- اختلال در دستگاه تنفسی
- نقص عملکرد جنسی
- احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده. زمانیکه بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار میگیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی میگویند
- احتمال افزایش بازتاب اتونوم (هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک)بعد از مرحله شوک نخاعی
- امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
- زخمهای بستر یا فشاری
- عفونت ادراری
- ترومبوز وریدی عمقی : بی حرکتی اندامها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی(DVT) را افزایش میدهد. درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی، احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
- احتمال آمبولی ریه
- مشکلات متابولیکی
- پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
- احتمال استخوانسازی غیر طبیعی در بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب (به خصوص در مفصل ران)
- اختلالات عضلانی و مفصلی
- اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
- مشکلات روحی
- سندروم اضافه وزن
- یبوست و اختلال در اجابت مزاج
درمان آسیب نخاعی توسط فیزیوتراپی بهروزی
فیزیوتراپی و درمان ضایعه نخاعی
برخی از تکنیکهای فیزیوتراپی برای درمان ضایعه نخاعی شامل موارد زیر است:
- تمرینات دامنه حرکتی ( تمرینات غیر فعال در مفاصل و اندام های فلج- تمرینات فعال)
- تمرینات و حرکات غیر فعال در مفاصل و اندام های فلج
- تمرینات و حرکات مفاصل غیر فلج
- آموزش و تمرینات درمانی جهت جا به جایی و انتقال وزن
- استفاده از بیوفیدبک جهت تلاش آگاهانه برای حرکت عضلات فلج
- تحریک الکتریکی FES برای تقویت و انقباض عضلانی
- TENS ، US، گرمادرمانی جهت کاهش درد
- فیزیوتراپی کف لگن جهت درمان بی اختیاری ادرار و نقص عملکرد جنسی