فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی باید در سریع ترین زمان ممکن بعد از ایجاد آسیب شروع شود. افرادی که دچار این ضایعه می شوند لازم است با یک فیزیوتراپ متخصص اعصاب در ارتباط باشند. ضایعه نخاعی می تواند تغییراتی بر زندگی فرد و نزدیکانش وارد کند. یک فرد دچار ضایعه نخاعی با چالش های قابل توجهی در طول زندگی اش رو به رو خواهد شد. یک نقش مهم فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی، حمایت و راهنمایی بیمار در مواجهه با این چالش ها می باشد. به این ترتیب فرد می تواند کیفیت زندگی خود را بالا ببرد. همچنین اعضای خانواده و نزدیکان نیز می آموزند خود را با شرایط جدید پیش آمده هماهنگ کنند. فیزیوتراپیست های متخصص اعصاب برنامه درمانی خود را براساس نیازهای شخصی ویژه ی هر بیمار تنظیم می کنند.
انواع ضایعه نخاعی
ضایعات نخاعی از نظر سطح و شدت آسیب به دو دسته تقسیم می شود:
۱. سطح آسیب
- صدمه به ناحیه گردن که سبب بروز اختلال حسی و حرکتی در اندام فوقانی و پاها می شود.
- صدمه به وسط یا پایین کمر که معمولا روی قفسه سینه و پاها اثر می گذارد.
هرچه افراد از ناحیه بالاتری دچار آسیب شوند، با مشکلات بیشتری رو به رو خواهند شد.
۲. شدت آسیب
- آسیب کامل نخاع که سبب فلج کامل فرد از نواحی زیر سطح ضایعه می شود. این فلج با عدم وجود حس لمس، درد، فشار و دما همراه است.
- آسیب نا کامل نخاع که معمولا باعث کاهش حس و حرکت فرد در زیر سطح ضایعه می شود. و باعث از بین رفتن کامل آن ها نمی شود.
روش های درمانی فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی، بسته به سطح و شدت آسیب می توانند متفاوت باشند. مدیریت ایده آل آسیب های نخاعی شامل ترکیبی از درمان دارویی، جراحی زود هنگام، بازیابی سلولی و توانبخشی زود هنگام می باشد.
نقش فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی چیست؟
برای پاسخ دادن به این سوال، ابتدا باید با تاثیراتی که آسیب نخاعی بر بدن فرد می گذارد، آشنا شویم. همانطور که گفته شد، با آسیب کامل نخاع، حس و حرکت در نواحی زیر سطح ضایعه به طور کامل از بین می رود. ولی آسیب نا کامل نخاع، بسته به شدت ضایعه، قسمت های مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. بیماران معمولا علاوه بر نقص عملکرد حسی و حرکتی، عوارض دیگری را نیز تجربه می کنند. مثل:
- مشکلات عملکرد روده و مثانه
- مشکلات تنفسی
- اختلال در عملکرد جنسی
- افزایش رفلکس و سفتی اندام ها (اسپاستیسیته)
- تحلیل و ضعف عضلات
- دردهای نوروپاتیک
بیشترین فعالیت های درمانی فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی مربوط به تمرینات راه رفتن و ایستادن هستند. بنابراین تقویت عضلات و سیستم تعادلی بیمار در وهله اول مورد توجه قرار می گیرد. در تمام سطوح و انواع آسیب نخاعی، تقویت عمومی در اولویت برنامه درمانی قرار می گیرد.
ایستادن فواید بسیار زیادی برای بیمار دارد، حتی اگر به طور مستقل امکان پذیر نباشد. از مزایای آن می توان به تنظیم فشار خون، جلوگیری از پوکی استخوان، کاهش اسپاستیسیته و بهبود عملکرد مثانه و روده اشاره کرد. همچین فرد اگر بتواند حتی با کمک شخص دیگری بایستد و راه برود احساس بهبودی و انگیزه اش برای ادامه درمان بالا می رود. به این منظور از وسایل کمکی مثل میزهای شیب دار، فریم ایستادن و ویلچر های ایستاده استفاده می شود. برای آموزش راه رفتن، در مواردی که آسیب جزئی تری دارند، اورتز هایی مثل اورتز ران، زانو و مچ پا به کار گرفته می شود. جنبه ی مهم دیگر توانبخشی، مخصوصا فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی مدیریت درد و همچنین کمک به عملکرد سیستم قلبی و عروقی بیمار است.
اهداف مداخلات فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی
- ایجاد یک فرایند درمانی منظم که مراجع محور، جامع و هماهنگ باشد.
- مداخله و برنامه ریزی زود هنگام برای جلوگیری از آسیب بیشتر.
- رسیدگی به فعالیت های عملکردی، فیزیکی و حرکتی بیمار.
- بهبود استقلال فرد در انجام فعالیت های روزمره زندگی. مانند حمام کردن، لباس پوشیدن، غذا خوردن، نظافت و تحرک.
- استفاده از وسایل و تجهیزات کمکی برای رسیدن به حداکثر استقلال.
- بازگشت بیمار به جامعه و دستیابی به موقعیت اجتماعی قبلی خود
فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی با آسیب کامل نخاع
با قطع کامل نخاع تقریبا راهی برای بازسازی سلول ها بهبود کامل فرد وجود نخواهد داشت. مداخلات فیزیوتراپی برای افراد دچار آسیب کامل نخاع، بر حفظ استقلال بیماران متمرکز است. که این کار با افزایش قدرت عضلانی، بالا بردن توانایی و حفظ بافت های سالم انجام می شود. در مواردی تنفس بیمار هم دچار مشکل می شود. که در این موارد فیزیوتراپی با تقویت عضلات تنفسی نقش بسیار موثری در بهبود تنفس فرد ایفا می کند. درمان فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی شامل:
-
افزایش
قدرت عضلانی در بالاتر از سطح آسیب، برای جلوگیری از ضعف و جبران عملکرد عضلات از کار افتاده
- حفظ دامنه حرکتی اندام، کارایی عضله و جلوگیری از کوتاهی بافت زیر سطح آسیب
- کشش عضلات زیر سطح آسیب برای افزایش طول و جلوگیری از اسپاستیسیتی و سفت شدگی عضلات
- تمرینات منظم ایستادن، برای بهبود عملکرد ارگان های داخلی بدن با انداختن وزن روی اندام تحتانی
- تمرینات ورزشی جهت بهبود تعادل و ثبات بدن بیمار
- آموزش نحوه استفاده از صندلی چرخ دار. شامل حرکت و چرخیدن با ویلچر، کار با ترمزها، جا گذاری و برداشتن تکیه گاه های دست و پا
- کنترل تنفس و در صورت نیاز کمک به سرفه کردن بیمار برای تمیز نگه داشتن قفسه سینه از ترشحات
- آموزش جا به جایی بین صندلی چرخ دار و تخت، توالت، حمام و اتومبیل به صورت مستقل
- آموزش نحوه استفاده از اورتز ها
- وضعیت دهی بیمار برای بهبود عملکرد بدن و جلوگیری از زخم های فشاری
- کاهش درد و گرفتگی عضلانی با تکنیک های لرزشی
- افزایش سطح انرژی و همچنین ایمنی فرد
فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی با آسیب نا کامل نخاع
افرادی که دچار آسیب نخاع به طور ناقص می شوند، بسته به شدت آسیب برنامه درمانی متفاوتی نیاز دارند. بنابراین هر بیمار به طور پیوسته به ارزیابی، و برنامه فردی مطابق با وضعیت خود نیاز دارد. درمان فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی برای این افراد، جهت بازگرداندن فرد به سطح جسمانی قبلی خود، تا حد ممکن، صورت می گیرد. فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی توانایی های عملکردی بیمار را بهبود می بخشد و بر موارد زیر تمرکز می کند:
- تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات ضعیف و کاهش انقباضات توسط کشش عضلات
- اصلاح و طبیعی سازی حرکات
- افزایش کنترل روی حرکات پاها و بازوها و تنه
- بهبود فعالیت های روزمره زندگی
- تمرینات تعادلی
- کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس بیمار
- بالا بردن توانایی های انتقال مثل غلتیدن، نشستن، ایستادن و حرکت در تخت
- تمرینات ورزشی برای بالا بردن استقامت و کاهش خستگی بیمار
- تمرینات افزاینده دامنه حرکتی برای بهبود گردش خون
- آموزش استفاده از وسایل کمکی برای راه رفتن و همچنین اورتزها
- آب درمانی به منظور بهبود کلی وضعیت بدن و تسهیل انداختن وزن روی پاها
روش های درمانی جدید فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی
روش های جدید برای بهبود بیماران ضایعه نخاعی به سرعت در حال پیشرفت هستند. به عنوان نمونه می توان به آموزش راه رفتن به بیماران، با کمک ربات ها اشاره کرد. این روش درمانی پنج بار در هفته و هر جلسه به مدت چهل دقیقه به کار گرفته می شود. که سه روز آن به راه رفتن رباتیک، و دو روز به تمرینات فیزیوتراپی معمول پرداخته می شود. قابل کنترل بودن حرکات، تکرار پذیری و افزاینده روحیه و اعتماد به نفس بیمار از فواید این روش می باشد. از دیگر روش های نوین فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحریکات الکتریکی عملکردی برای ایجاد انقباض در فضلات فلج یا ضعیف درحین فعالیت
- تحریک الکتریکی عصب از راه پوست
- فیزیوتراپی با استفاده از اصول بوبت
- آشکار سازی رخدادهای درونی بدن با استفاده از تکنیک بیوفیدبک
- توانبخشی رباتیک