فیزیوتراپی سکته مغزی و خدمات تخصصی توانبخشی و کاردرمانی سکته مغزی می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در بهبود و درمان مبتلایان به انواع سکته‌های مغزی داشته باشد. افراد با سن بالای ۵۵ سال ریسک بالاتری نسبت به افراد جوانتر دارند. مردان نسبت به زنان ریسک بالاتری برای ابتلا دارند ولی احتمال مرگ در زنان بالاتر است. همچنین استفاده از هورمون درمانی (استروژن) ریسک ابتلا به آسیب‌های عروقی مغز یا استروک را افزایش می‌دهد.

سکته مغزی یا آسیب‌های عروقی مغز

سکته مغزی (Strokes) یا آسیب‌های عروقی مغز (Cerebrovascular Accidents) شایع‌ترین بیماری‌های ناتوان‌کننده دستگاه اعصاب می‌باشد و پس از بیماری های قلبی و سرطان‌ها، مهمترین علت مرگ افراد بالاتر از ۴۵ سال را تشکیل می‌دهند.

سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خونی باعث انسداد شریان خون‌رسان مغزی شود یا یک رگ خونی مغز پاره شده و خون‌رسانی به بخشی از مغز متوقف می‌شود. این موجب اختلال در اکسیژن‌رسانی به مغز و به دنبال آن مرگ سلول‌های مغزی می‌شود.

مرگ سلول‌های مغزی، موجب اختلال در عملکرد بخش‌های مختلف بدن می‌گردد. سکته مغزی می‌تواند باعث فلج عضلانی، از دست دادن حس زبان گفتار، مشکلات بینایی، ادراک بصری، کما و حتی مرگ شود.

فیزیوتراپی سکته مغزی می‌تواند به بهبود بیماران و مبتلایان به انواع سکته مغزی کمک نماید.

انواع اصلی سکته مغزی را بشناسید

سکته مغزی را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم‌بندی کرد:

1. سکته‌های ایسکمیک
2. سکته‌های هموراژیک

سکته ایسکمیک

در سکته ایسکمیک که در ۸۵% از موارد سکته‌های مغزی مشاهده می‌شود، انسداد عروقی و افت بارز پرفیوژن مغزی صورت می‌گیرد.

سکته‌های هموراژیک

در سکته هموراژیک که در ۱۵% از موارد سکته‌های مغزی مشاهده می‌شود، تراوش یا نشت خون از داخل عروق به درون مغز و یا فضای زیر عنکبوتیه وجود دارد.

اگرچه شباهت‌هایی میان دو نوع سکته مغزی وجود دارد، اما علل کلی، پاتوفیزیولوژی، تدابیر پزشکی، کنترل به طریق جراحی و مراقبت‌های پرستاری در آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.

مقایسه انواع اصلی سکته‌های مغزی و علائم آن

در جدول زیر انواع اصلی سکته‌های مغزی و علائم آن را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم.

	ایسکمیک	هموراژیک
علل	ترومبوز شریان های بزرگ ترومبوز شریان‌های کوچک نفوذ کننده آمبولی کاردیوژنیک کریپتوژنیک (با علل نامشخص)	خونریزی داخل مغزی خونریزی زیر عنکبوتیه آنوریسم مغزی ناهنجاری های شریانی – وریدی
نشانه‌های اصلی	بی‌حسی و ضعف در صورت، دست‌ها و پاها، به ویژه در یک طرف بدن	سردرد بسیار شدید کاهش سطح هوشیاری
بهبود عملکردها	معمولا تا ۶ ماه وضعیت بیمار ثابت می‌شود	روند بهبودی کندتر و تدریجی‌تر است و بعد از حدود ۱۸ ماه وضعیت بیمار ثابت می‌شود

علائم اولیه سكته مغزی چیست؟ مهمترین اقدامات کدام است؟

علائم اولیه سکته مغزی و مهمترین اقداماتی که باید انجام داد شامل  موارد زیر است.

۱) افتادگی صورت

از بیمار بخواهید كه لبخند بزند. در صورتی كه سكته كرده باشد يک طرف صورت او دچار افتادگی می‌شود.

۲) ضعف دست‌ها

اگر بیمار سكته كرده باشد وقتی از او می‌خواهید دست‌هایش را بالا بیاورد، يكی از دست‌هایش پایین می‌افتد.

۳) اشكال در صحبت كردن

اگر از فرد بخواهید يک جمله ساده بگوید، اگر سكته كرده باشد، لكنت دارد یا كلمات را نامفهوم ادا می‌كند.

۴) زمان

اگر یكی از علائم فوق در فردی دیده شود، بلافاصله باید با اورژانس تماس گرفته شود و فرد به مركز درمانی مناسب منتقل گردد. هر چه فرد مشكوک به سكته مغزی زودتر تحت درمان قرار بگیرد، پیش آگهی بهتری داشته و آسیب كمتری را تجربه می‌كند و احتمال مرگ او كمتر خواهد شد.

برای تشخیص و درمان بهتر یک بیمار دچار سكته مغزی، او نیاز دارد كه در ۳ ساعت اول پس از ظاهر شدن نخستین نشانه‌ها در بیمارستان تحت مداوا قرار گیرد. در مراحل بعدی و با استفاده از برنامه‌ای جامع و هدفمند می‌توان از طریق اقدامات توانبخشی و فیزیوتراپی سکته مغزی به روند بهبود بیمار کمک کرد.

با علائم سکته مغزی بیشتر آشنا شوید

در بیشتر افراد علائم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان می‌دهند. علائم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده‌ است. این نشانه‌ها امکان دارد شامل موارد زیر گردد:

1. ضعف و کرختی صورت و بازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن (همی پارزی)
2. فلج صورت، بازو و پاها در همان طرف (همی پلژی)
3. عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
4. اختلال در تکلم یا در درک کلام (دیس آرتری)
5. اشکال در بلع (دیس فاژی)
6. کرختی و سوزش قسمت‌های بدن، اشکال در درک وضعیت و موقعیت (پارستزی)
7. دو بینی و تاری دید، یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
8. سردرد شدید و ناگهانی
9. از دست دادن حافظه کوتاه مدت و طولانی مدت – اختلال در قضاوت
10. سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
11. بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
12. اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران می‌گویند
13. عدم توانایی در انجام حرکات ظریف

اگر سکته مغزی شدید باشد، قسمت‌هایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد.

فیزیوتراپی سکته مغزی در درمان بی اختیاری ادرار و مدفوع و سایر مشکلات مبتلایان به سکته مغزی موثر است.

فیزیوتراپی سکته مغزی

فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی از ۲۴ ساعت پس از سکته مغزی در بیمارستان (ICU و بخش) شروع می‌شود و بلافاصله پس از ترخیص بیمار برحسب توانایی بیمار به صورت فیزیوتراپی در خانه یا در کلینیک انجام می‌شود.

به تاثیر فیزیوتراپی در سکته مغزی باور داشته باشید

نکته خوشحال کننده درباره سکته مغزی این است که نه تنها می‌توان از سکته مغزی پیشگیری کرد، بلکه بازماندگان سکته مغزی می‌توانند بهبود یافته و مجددا کیفیت زندگیشان را با مراقبت مناسب و طولانی مدت و حمایت کافی به دست بیاورند.

چگونه فیزیوتراپی به درمان سکته مغزی کمک می کند؟

پس از سکته مغزی، مغز ما نمی‌تواند سلول‌های جدیدی را تولید و جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده کند، اما با شروع تمرینات و تحریکات فیزوتراپی، مغز این توانایی را دارد که سلول‌های سالم اما نامنظم خود را دوباره مرتب کرده و توانایی از دست رفته را جبران کند.

در مراحل اولیه، فیزیوتراپی بر روی جلوگیری از عوارض احتمالی و بازگرداندن توانایی شما برای حرکت و فعال بودن از نو تمرکز خواهد کرد. با گذشت زمان، هدف فیزیوتراپی سکته مغزی کمک به شما برای مستقل شدن بیشتر است و بر روی بازآموزی مهارت‌هایی که برای شما مهم است، تمرکز دارد.

متخصصین و فیزیوتراپیست‌های مجرب در کلینیک فیزیوتراپی بهروزی، برنامه درمانی اختصاصی را پس از معاینه و ارزیابی شرایط، طرح‌ریزی می‌کنند تا بیمار به بهترین کیفیت ممکن زندگی دست یابد. برنامه فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی بر توانایی حرکتی، تسکین درد و روش‌های پیشگیری از بروز مشکلات پس از سکته مغزی متمرکز می‌شود.

اقدامات فیزیوتراپی در درمان سکته مغزی

اقدامات فیزیوتراپی در درمان سکته مغزی عبارتند از:

1. روش ایمن جا به جایی (نشستن کنار تخت، پایین آمدن از تخت، حرکت از تخت به صندلی، حرکت در اطراف تخت و بالعکس)
2. آموزش روش صحیح استفاده از وسایل مخصوص به بیمار (ارتوز، پروتز، عصا، واکر، صندلی چرخدار)
3. انجام تمرین‌های تقویتی، کششی، فعالیت‌های عملکردی، تمرینات تحریک و تقویت حس عمقی PNF
4. آموزش و تقویت حفظ تعادل در وضعیت‌های مختلف خوابیده، نیمه خوابیده، نشسته و ایستاده (در حد توانایی بیمار)
5. آموزش و بازآموزی صحیح راه رفتن و حفظ تعادل با و بدون پشتیبانی
6. کمک به بازیابی مهارت‌های عملکردی و مشارکت بیمار در فعالیت‌ها و وظایف خاص زندگی و انجام فعالیت‌های روزانه
7. جلوگیری از کوتاهی، سفتی و کشیدگی عضلات، جلوگیری از دفورمیتی اندام‌ها و خشکی مفاصل به علت بی‌تحرکی
8. استفاده از تحریکات الکتریکی TENS جهت کاهش درد و بی‌حسی، FES جهت تحریک و انقباض عضلات و بازآموزی عضلات
9. استفاده از بيوفيدبك جهت آگاهی از چگونگی عملکرد عضله‌ها و روش افزایش کنترل بر عضله‌ها
10. فیزیوتراپی جهت غلبه بر مشکل بی‌اختیاری و کنترل حرکت‌های روده و مثانه

درمان با استفاده از دستگاه بیوفیدبک

از ابزارهایی نظیر بیوفیدبک می‌توان برای درمان موثرتر سکته مغزی استفاده کرد .طبق این روش بیمار با کمک فیدبک‎های بینایی و شنیداری حرکات را می‌آموزد و اشکالات در حرکات اندام خود را اصلاح می‌کند.

کاردرمانی بعد از سکته مغزی

کاردرمانی یکی از روش‌های کاربردی در فاز ریکاوری بیماران دچار ضایعه سکته مغزی است؛ از طریق درگیر کردن سیستم حسی و حرکتی بیمار به باز آموزی حرکات از دست رفته برای انجام کارهای روزمره‌ی فرد اهدافی را دنبال می کند.

همچنین کاردرمانی سکته مغزی به آموزش استراتژی‌های مختلف به منظور تطبیق یافتن با شرایط موجود و کم کردن پیچیدگی فعالیت‌های مختلف می‌پردازد. بیمار در نهایت به درک درستی از توانایی‌های خود و راه‌های مواجهه با موقعیت‌های جدید و چالش بر انگیز می‌رسد.

تفاوت فیزیوتراپی و کاردرمانی سکته ی مغزی چیست؟

فیزیوتراپی سکته مغزی به بازیابی و آموزش حرکات از دست رفته به بیمار در جهت استقلال فعالیت‌های کلی بدن از طریق بهبود دامنه حرکتی و افزایش قدرت عضلانی می‌پردازد، اما کاردرمانی بیماران سکته مغزی بر روی حرکات ظریف اندام‌ها ( مخصوصا دست ها) برای فعالیت‌های نیاز به کنترل عصبی عضلانی بالا (نوشتن،بستن دکمه لباس و …) تمرکز دارد.

کاردرمانگر همچنین می‌تواند با تغییر در محیط زندگی بیمار یا با فراهم کردن وسیله‌های مخصوص،به افزایش استقلال بیمار کمک کند.

توانبخشی سکته مغزی

توانبخشی بخش کلیدی در درمان سکته مغزی می‌باشد. اگرچه توانبخشی نمی‌تواند اثرات آسیب سکته مغزی را به صورت کامل به حالت اول برگرداند اما درمان‌های توانبخشی می‌تواند باعث بهبود قدرت و اعتماد به نفس و توانایی‌های منحصر به فرد شما شود تا شما به زندگی مستقل خود برگردید.

متخصصین توانبخشی سکته مغزی (فیزیوتراپیست، کاردرمان‌گر، گفتار درمان‌گر، روانشناس، ارتوپد فنی، مددکار و …) برنامه درمانی اختصاصی طبق نیازهای شما و ضعف و قدرت شما را آماده می‌کنند.

معمولا برنامه توانبخشی از بیمارستان آغاز می‌شود. معمولا وقتی شرایط بیمار پس از سکته مغزی با ثبات گردید، پزشک معالج دستور فیزیوتراپی و کاردرمانی و گفتار‌درمانی و … را صادر می‌کند.

اگر به هر دلیلی توانبخشی سکته مغزی با تاخیر آغاز گردد، معمولا نتایج درمانی با وقفه بیشتری حاصل می‌شود و در صورت تاخیر زیاد، زمان رسیدن به نتایج درمانی مناسب سخت می‌شود.

همانطور که گفته شد برنامه توانبخشی سکته مغزی طبق نیاز فرد مبتلا به سکته طرح‌ریزی می‌شود و از برنامه‌های مراقبت فردی و استقلال و تحرک مستقل تا مهارت‌های شناختی، حافظه‌ای، تمرینات کششی، تقویتی، تعادلی و … متفاوت می‌باشد.

درمان بی حسی دست و پا بعد از سکته مغزی

با توجه به منطقه آسیب دیده در مغز، ممکن است در بیماران سکته مغزی اختلالات حسی ایجاد شود که به مرور زمان نیز بر طرف می‌گردند. درمان‌های فیزیوتراپی می‌تواند به روند بهبود و درمان بی حسی دست و پا بعد از سکته مغزی کمک کند.

درمان بی حسی دست و پا از طریق فیزیوتراپی شامل تحریکاتی است که با ابزارها و وسایل مختلف و با جنس‌ها و زبری‌های گوناگون روی دست و پا کشیده می‌شود تا حس به اندام‌ها برگردد.

همچنین به این علت که حس اندام (مانند دست یا پا) از بین رفته است و بیمار سکته مغزی نسبت به اندام خود آگاهی ندارد، ممکن است از حالت ضربه زدن روی عضلات نیز استفاده شود.

حالت tapping، استفاده از تنس یا حتی fes روی اندامی که حس ندارد و حرکتش کمتر شده است نیز به به تحریک عصب‌ها و بازگشتن حس کمک می‌کند، و در کل حس زودتر از حرکت در این افراد برمی‌گردد.

روش‌های درمان مکمل

درمان‌های مکمل می‌توانند به فرد هم برای پیشگیری و هم برای ریکاوری بهتر سکته مغزی کمک کنند. این درمان‌ها شامل ماساژ، مکمل‌های غذایی، استفاده از طب سوزنی، زالو درمانی و غیره می‌باشند.

مطالعات، درمان‌های مکمل را نسبت به درمان‌های اصلی برتر نمی‌دانند ولی برای مثال، استفاده از درمان مکمل می‌تواند فشار خون بالای ایجاد شده پس از سکته مغزی را سریعتر کاهش دهد.

ریسک فاکتورهای ابتلا شامل دو گروه قابل کنترل و غیر قابل کنترل می‌باشند. قابل کنترل‌ها شامل مصرف الکل و مواد مخدر، استعمال دخانیات، کمبود فعالیت بدنی، رژیم غذایی ناکارآمد، وزن بالا، دیابت، استرس، افسردگی، فشار خون بالا، کلسترول بالا و گروه غیرقابل کنترل شامل سن، جنسیت، سابقه فامیلی، سابقه قبلی ابتلا به استروک هستند.

استفاده از یک سری ویتامین‌ها و مکمل‌ها برای پیشگیری یا ریکاوری بهتر توصیه شده است. به علت احتمال تداخل دارویی قبل از مصرف مکمل‌ها، با پزشک خود مشورت کنید. فولیک اسید، ب۶، ب۱۲ ،C، D، E، امگا۳ و منیزیم از موارد موثر هستند.

فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل

پس از ترخیص از درمان سرپایی، برای بیماران سکته مغزی ضروری است که یک برنامه ریکاوری قوی را در خانه ادامه دهند. به دلیل سکته مغزی، فرد توانایی حرکت‌های خود را ممکن است از دست بدهد و درنتیجه بی‌حرکتی عضلات ضعیف شده و مفاصل خشک می‌شوند.

گاهی وقت‌ها فرد توانایی حرکت یک سمت از بدن و تعادل خود را از دست می‌دهد. بیمار با توانبخشی در منزل و انجام حرکات و استفاده از مدالیته‌های الکتریکی با کمک فیزیوتراپیست و کاردرمانگر می‌تواند توانایی‌های خود را بازیابی کند.

در اولین جلسه با تراپیست خود ارزیابی می‌شوید تا با توجه به آسیب مربوطه برنامه درمانی تعیین گردد. تراپیست با شما و خانواده در مورد نوع آسیب دیدگی، دوره مراقبت‌هایی که تاکنون دریافت کرده‌اید و سطح عملکرد قبلی شما صحبت خواهد کرد و مروری بر سابقه پزشکی گذشته شما انجام خواهد داد.

فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل شامل موارد زیر است:

1. توانایی راه رفتن
2. بدست آوردن دامنه حرکتی
3. توانایی انتقال (از تخت به صندلی و برعکس)
4. حرکت در تخت
5. توانایی استفاده از وسایل ورزشی
6. به دست آوردن تعادل

چرا باید فیزیوتراپی در منزل انجام دهیم؟

خیلی از افراد شرایط و توانایی طی کردن مسافت تا کلینیک فیزیوتراپی را ندارند ولی نیازمند درمان فیزیوتراپیست هستند. فیزیوتراپیست با حضور در منزل، نیاز افراد به درمان را برآورده می‌کند.

آیا فیزیوتراپی در منزل کافی است یا نیاز به مراجعه به کلینیک هست؟

فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل کافی است، معمولا فیزیوتراپیست وسایل مورد نیاز را همراه دارد، چیزی که اهمیت بیشتری دارد شروع فیزیوتراپی ۲۴ بعداز سکته است.