فیزیوتراپی سکته مغزی
فیزیوتراپی سکته مغزی به عنوان موثرترین راهکار توانبخشی این عارضه مغزی شایع شناخته می شود.
سکته مغزی یک فوریت پزشکی است که درصورت عدم تشخیص و درمان فوری میتواند باعث آسیب دائمی عصبی، ایجاد عوارض و مرگ شود.
سکته مغزی یکی از اختلالات عملکردی پیچیده است که با آسیب به مغز بهوجود میآید و منجر به اختلال در نورون محرکه فوقانی میشود و سبب فلج یا ضعف در یک طرف بدن (شامل: تنه، اندامها و گاهی اوقات نیز صورت و ساختارهای دهانی سمت مقابل نیمه آسیب دیده مغز)میشود.
علاوه بر فلج حرکتی، یکسری از اختلالات عملکردی ازجمله اختلالات حسی، اختلالات درکی، نقصهای بینایی، تغییرات شخصیتی و عقلانی و مجموعه پیچیدهای از اختلالات گفتاری و زبانی را نیز به همراه دارد.
تقریبا ۵۰ درصد کسانی که از سکته مغزی جان بهدرمیبرند دچار مشکلات و اختلالات حرکتی دائمی در زمینه حفظ تعادل در حالات و وضعیتهای مختلف و عدم توانایی جهت ایستادن و راه رفتن به تنهایی و بدونکمک گرفتن از دیگران و همچنین عدم توانایی جهت انجام فعالیتهای روزمره زندگی از قبیل لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام رفتن و… هستند که برای غلبه بر این مشکلات و نقایص نیازمند برنامههای توانبخشی از جمله فیزیوتراپی در همان روزهای ابتدای سکته مغزی هستند، بهطوری که، درمان های فیزیوتراپی این عدم استقلال و وابستگی را به حداقل میرساند. با این حال، حدود و میزانی که فیزیوتراپی ، پیامدهای پس از سکته مغزی را بهبود میبخشد برای بیماران مختلف متفاوت است.
زمانی که بیمار سکته مغزی از بیمارستان ترخیص می گردد متخصصین توانبخشی (فیزیوتراپیست-کاردرمان وگفتاردرمانگر) کار بازتوانی بیمار را آغاز خواهند کرد.
فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی یکی از مهمترین تصمیمات درمانی است و شروع به موقع حرکت باعث جلوگیری از عوارضی نظیر کوتاهی اندامها و یا ضعف و بی حسی خواهد شد.
فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی پروسه ای تخصصی است که باید مرحله به مرحله و با صبر و شکیبایی از سمت بیمار جهت ارتقا حرکت و فعالیت در اندام ها انجام گردد .
وظیفه فیزیوتراپیست در درجه اول ارزیابی بیمار سکته مغزی و ایجاد اعتماد و اطمینان در بیمار است.
یکی از بزرگترین دغدغه های این بیماران کنار امدن با وضعیت موجود است و پذیرش ای موضوع برای خیلی از افراد جامعه ما سخت و گاهی توام با مشکلات روحی از جمله افسردگی است.
در موارد زیادی فرد بعد از سکته مغزی دچار ناامیدی از خود و کاهش اعتماد به نفس میشود.
یک فیزیوتراپیست حرفه ای در اولین قدم میتواند بیمار را امیدوارانه برای بازگشت به سطوح قبلی حسی و حرکتی تشویق نماید.
انجام فیزیوتراپی سکته مغزی به صورت ترکیبی از حرکات دستی و استفاده از مدالیته های درمانی در این زمینه آغاز میشود.
فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی بیشتر حول انجام مانورهای دستی و تشویق بیمار برای استفاده از سمت ضعیف حرکتی صورت میگیرد.
درمان در منزل سکته مغزی
باید توجه داشت که سطح ضایعه در افراد مختلف متفاوت است و بنابراین ممکن است پروسه بازتوانی از بیماری با بیمار دیگر متفاوت باشد و گاهی بازتوانی تا ماهها ادامه می یابد.
از دیگر موارد اختلال در بیمار سکته مغزی بی اختیاری ادرار و مدفوع است.
فیزیوتراپی جهت تقویت عضلات کنترل کننده ادرار و مدفوع نیز امری ضروری است و آموزش بیمار جهت انجام تکنیک های تقویتی و استفاده از تحریکات حسی از جمله بایوفیدبک سبب بازگشت تدریجی بیمار خواهد شد.
فیزیوتراپی گام به گام بیمار را از مرحله فلج شل (فلاسید) تا راه اندازی کامل پیش خواهد برد و بیمار با مشاهده حرکت و تغییرات ایجاد شده در دست و پا هر روزه امید بیشتری جهت ادامه درمان خواهد یافت.
نکته حائز اهمیت در سکته مغزی که بسیاری از خانواده های این عزیزان با این مشکل دست و پنجه نرم میکنند درمان در منزل (سکته مغزی) انتقال بیمار به کلینیک توانبخشی است و بعلاوه به علت شرایط روحی بیمار جابجایی و فعالیت در کلینیک همیشه توام با چالش ها و مشکلات فراوان است.
بعلت فلج و ضعف نیمه بدن معمولا بیمار بعد از یک جلسه درمان دچار خستگی شده و شروع به غر زدن و نامیدی از وضع موجود میکند ، در این شرایط گزینه مناسب درمان بیمار در منزل است.
فیزیوتراپی و کاردرمانی در بیمارن سکته مغزی در منزل چندین مزیت دارد:
۱_نیاز به جابجایی بیمار نیست و این مشکل با حضور درمانگران در منزل حل خواهد شد.
۲_ وضعیت روحی بیمار بسیار بهتر خواهد بود زیرا انتظار و خستگی در ترافیک شهری عملا حذف می شود و بعلاوه محیط خانه ارامش خاطر مناسبی در بیمار ایجاد میکند
۳_ درمانگران زمان بیشتری جهت درمان بیمار در منزل خواهند داشت.
۴_ در بیماران سکته مغزی بعلت زمان طولانی بستری در ناحیه پاشنه پا و ناحیه استخوان خاجی زخم بستر شکل میگیرد.
جابجایی بیمار و انتقال به مراکز درمانی احتمال انتقال عفونت به منطقه زخم را افزایش میدهد.
بنابراین درمان در منزل احتمال این عارضه را کاهش میدهد.مزایای درمان در منزل در این بیماران بسیار زیاد است و تمایل به درمان در منزل در خانواده بیمار افزایش می یابد.
سکته مغزی عارضهای بسیار جدی و مرگبار است که در اثراختلال خون رسانی به قسمتی از بافت مغز که ناشی از انسداد رگ مغزی به وسیله یک لخته خونی و یا پارگی یکی از عروق تغذیه کننده آن قسمت بافت مغز میباشد.
به بیان دیگر اگر خون رسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد٬ این قسمت از مغز دیگر نمیتواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.
این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی مینامند.
سکته مغزی میتواند به عللی مانند بسته شدن یا پاره شدن یکی از رگهای خون رسان مغز ایجاد شود.
سکته مغزی تغییری در عملکرد مغز است که معمولاً حاد بوده و به دلیل آسیب دیدن یا کشته شدن سلول های مغز رخ میدهد.
تغییرات صورت گرفته باعث ایجاد دگرگونی هایی در عملکرد نرمال فرد میشوند.
برای مثال، ممکن است فرد دیگر نتواند حرف بزند یا دست یا پای خود را حرکت دهد.
سکته مغزی عمدتاً به دلیل کاهش یا توقف جریان خون رسانی به سلولهای مغز رخ میدهند.
گاهی اوقات به سکته مغزی، حمله مغزی یا حادثه قلبی عروقی (CVA) هم گفته میشود.
این نوع سکته خیلی شبیه به حمله قلبی است، تنها تفاوت آن این است که در مغز اتفاق میافتد.
ضربه مغزی یا سکته مغزی همانند حمله قلبی یک فوریت پزشکی است ، که در این شرایط باید فوراً و بدون تعلل با مرکز فوریتهای پزشکی تماس بگیرید.
اگر فردی مشکوک به سکته مغزی باشد، باید سریعاً اقدام کرد، چرا که سرعت درمان تأثیر قابل توجهی در نتیجه درمان سکته مغزی دارد.
عوارض سکته مغزی از عوارض خفیف و گذرا مثل تاری دید تا عوارض فلج کننده کامل و یا حتی مرگ را در بر می گیرد.
بر اساس آمار جهانی سکته مغزی سومین عامل مرگ و میر در جهان به حساب می آید.
علایم سکته مغزی
علائم و نشانههای سکته مغزی بسته به محل و میزان آسیب، متفاوت است.
سکته مغزی معمولا باعث همیپلژی (فلج یک نیمه بدن) در سمت مخالف آسیب میشود و ممکن است بیمار دچار عوارض دیگری مانند اختلال در بلع، مشکلات حسی، مشکلات روانی و عاطفی و اختلالات درکی نیز بشود.
اختلالات تعادلی و وضعیتی نیز از عوارض شایع سکتههای مغزی است.
چنانچه برای مشکل بیحرکتی بیمار اقدامات درمانی مؤثر انجام نشود، مشکلات ثانویهای مانند زخمهای فشاری، عفونت ریه و یبوست به وجود خواهد آمد.
سکته مغزی مشکلی جدی است که هر ساله بسیاری به آن دچار میشوند و پس از ناراحتی قلبی و سرطان، سومین علت مرگ محسوب میشود.
صدمههای مغزی ناشی از سکته مغزی یکی از دلایل رایج ناتوانی بزرگسالان به شمار میآید.
اشخاص مسنتر بیش از دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند، اگرچه هر فردی در هر سنی، حتی کودکان، نیز میتوانند قربانی این عارضه مهلک باشند.
عوامل خطرساز در بروز سکتههای مغزی عبارتند از:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- تنگی عروق
- دیابت
- بیماریهای قلبی
- کشیدن سیگار
- مصرف بیش از اندازه نوشیدنیهای الکلی
- بیتحرکی
- چاقی
- مصرف قرصهای ضدبارداری
فشار خون بالا مهم ترین عامل در بروز سکتههای مغزی است.
پژوهشها نشان داده است که کنترل فشار خون باعث کاهش ۳۰ تا ۴۰درصدی بروز سکتههای مغزی میشود.
افراد سیگاری نیز ۲برابر سایر افراد دچار سکته میشوند ولی ۲ تا ۵سال پس از ترک سیگار شیوع سکته در هر دو گروه به یک میزان خواهد بود.
خطر ابتلا در افراد دیابتی وابسته به انسولین نیز ۲ تا ۶ برابر سایرین است
سکته مغزی یک بیماری غیر پیشرونده است که علائم آن ابتدا شدید است ولی با گذشت زمان و درمان مناسب کاهش پیدا میکند.
سکته مغزی تأثیرات فراوانی بر زندگی یک فرد میگذارد.
این ضایعه ممکن است باعث ناتوانی فرد برای مدت طولانی شود و مشکلات فیزیکی، روانی و اجتماعی پیچیدهای برای او ایجاد کند.
علایم سکته مغزی به این بستگی دارند که چه قسمتی از مغز و چه مقدار از بافت مغز درگیر شدهاند.
معمولاً علائم سکته مغزی به طور ناگهانی بروز میکنند (در عرض چند دقیقه یا یک ساعت).
معمولاً این علائم با هیچگونه دردی همراه نیستند.
ممکن است علائم به صورت گذرا ظاهر شوند، یا کاملاً از بین بروند، و یا در طول چندین ساعت بدتر شوند.
هنگامی که علائم در زمان کوتاهی (کمتر از ۲۴ ساعت) به طور کامل از بین بروند، به این وضعیت سکته مغزی ایسکمیک گذرا (TIA) گفته میشود.
یک سوم تمامی سکتههای مغزی در طول خواب اتفاق میافتند، بنابراین افراد اولین بار بعد از بیدار شدن متوجه علائم میشوند؛ چنین وضعیتی، تعیین زمان وقوع سکته مغزی را دشوار میکند.
شایعترین علائم سکته مغزی که امکان دارد رخ دهند عبارتند از:
- ضعف در دست یا پایی یک طرف از بدن و یا هر دوی آنها: این وضعیت از ضعف بسیار خفیف تا فلج شدن کامل را در برمیگیرد.
- ممکن است در یک طرف بدن یا قسمتی از آن احساس سوزن سوزن شدن یا لمس شدن کامل وجود داشته باشد.
- ضعف در عضلات صورت: ممکن است صورت شل شده یا کج به نظر بیاید.
- از آنجا که بیمار قادر به کنترل حرکت لبها و زبانش نیست، حرف زدنش نامفهوم میشود.
- مشکل تکلم: بیمار نمیتواند صحبت کند، حرفهایش بسیار نامفهوم هستند، یا وقتی حرف میزند کلمات مشکلی ندارند اما مطالبی که میگوید بیمعنی هستند.
- مشکلات هماهنگی: احتمال دارد حرکات بیمار ناهماهنگ به نظر رسیده و تلوتلو بخورد یا برای راه رفتن یا بلند کردن اجسام مشکل داشته باشد.
- گیجی: ممکن است بیمار نتواند تعادل خود را حفظ کند یا احساس گیجی کند یا مشکل بلع داشته باشد.
- مشکلات بینایی: گاهی اوقات بیمار دچار مشکلات بینایی میشود، مانند دوبینی، از دست دادن دید جانبی (کناری)، یا نابینایی. (معمولاً تاری دید به تنهایی جزء علائم سکته مغزی نیست).
- سردرد ناگهانی: ممکن است یک سردرد، شدید و ناگهانی بدون هیچ مقدمهای بروز کند.
- از دست دادن هوشیاری: ممکن است بیمار بیهوش شود یا به هوش آوردن سخت شده و فوت کند.
- در برخي موارد ديده شده است كه فرد نميتواند اشياي موجود در يك سمت بدن را ببيند و اگر سرش را به آن سمت برنگرداند متوجه آن اجسام نميشود.
- از آن بدتر اختلالات زبان و تفكر است. در اين حالت شخص حرفهاي ديگران يا مطالب نوشته شده را متوجه نميشود و قادر به خواندن و نوشتن نيست. او حتي نميتواند افكار خود را بيان كند و گاهي دچار اختلال حافظه و يادگيري ميشود.
- مشكلات عاطفي از ديگر مواردي است كه در بعضي از افراد دچار سكته مغزي ديده ميشود. سكته مغزي ميتواند باعث احساس ترس، اضطراب، عصبانيت، غمگيني و سوگ در خود فرد يا حتي اطرافيان شود.
اين عارضه به طور كلي موجب آسيب نواحياي از مغز ميشود كه قسمتهاي مختلف بدن را كنترل ميكنند، ولي نواحي ديگر مغز ميتوانند تا حدي كار نواحي آسيب ديده را جبران كنند.
بيشتر مبتلايان قادر خواهند بود تعداد زيادي از مهارتهاي از دست رفته خود را از طریق فیزیوتراپی سکته مغزی بازيابند.
البته بعضيها پس از سكته مغزي دچار مشكلات پايداري ميشوند ولي بيش از نيمي از مبتلايان قادر خواهند بود پس از سكته مغزي توانايي مراقبت از خود را بازيابند.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی به سه دسته تقسیم می شود که بر حسب درجه شدت خطرات و عوارض نامگذاری شده است.
سکته مغزی ایسکمیک
متداول ترین نوع سکته مغزی، ایسکمیک، نام دارد. تقریبا از هر ۱۰ سکته مغزی ۹ مورد در این گروه قرار می گیرند.
عامل بروز سکته مغزی، لخته خونی است که در رگ درون مغز ایجاد شده است. لخته خون ممکن است در نقطه ای خاص گسترش یافته یا از سایر نقاط بدن به مغز رسیده باشد.اگر سرخرگی که خون را به مغز می رساند، بسته شود، این نوع سکته مغزی رخ می دهد.
علل متعددی باعث بسته شدن رگ خونی می شوند، مثلا رسوب چربی ها در شریان ها (آترواسکلروز) باعث تشکیل لخته خونی می شود.
گاهی اوقات، در اثر بی نظمی ضربان قلب، یک لخته خونی در قلب ایجاد می شود. سپس این لخته خونی به جای دیگری از بدن می رود که در آنجا سرخرگ رساننده خون به مغز را می بندد.
سکته مغزی هموراژیک
وقتی یک رگ خونی در مغز پاره شود و باعث خونریزی در مغز شود، این نوع سکته رخ می دهد که آن هم دلایل متعددی دارد.
سکته مغزی هموراژیک بسیار نادر و مرگ بار است.
این نوع سکته وقتی بروز می کند که یک رگ خونی ضعیف در مغز منفجر شود. نتیجه این نوع سکته، خونریزی شدید درون مغز است که متوقف کردن اش بسیار دشوار است.
با بروز چنین وضعیت، علاوه بر کاهش جریان خونی که از کنار ناحیه سوراخ شده میگذرد، خون وارد شده به مغز همراه با تجزیه شدنش سلولهای مغز را نیز تخریب میکند.
اگر خون زیادی نشت کند، میتواند کم کم باعث افزایش فشار در مغز شود، زیرا مغز در محفظه جمجمه محصور است و جایی برای افزایش حجم بافت مغز وجود ندارد.
به همین دلیل افزایش حجم خون نشت کرده، با وارد کردن فشار به بافت مغز، آن را فشرده کرده و نواحی مهمی از مغز را میکشد.
معمولاً خطر سکتههای مغزی خونریزی دهنده (هموراژیک ) جدیتر از سکتههای مغزی ایسکمیک است. ۳۰ تا ۵۰% از افرادی که دچار این نوع سکته میشوند، فوت میکنند.
در اینجا هدف درمان توقف یا جلوگیری از خونریزی به درون بافت مغز است.
حمله ایسکمیک گذرا
در واقع یک سکته مغزی ناقص است که در اثر گرفتگی رگ خونی رخ می دهد.
اگرچه حمله ایسکمی گذرا باعث آسیب دائمی مغز نمی شود، ولی باعث بروز علائم سکته مغزی می شود که چند دقیقه و یا حتی چند ساعت طول می کشند.
شما به عنوان علامت سکته مغزی نباید از این حالت چشم پوشی کنید.
علل سکته مغزی
- فشار بالا که موجب تضعيف عروق خوني مي گردد .
- سخت شدن رگها ( تصلب شرايين ) که عروق مغزي را شکننده مي کند .
- آنوريسم يعني ضعيف شدن يک نقطه در ديواره عروق که مي تواند پاره شود .
- ضربه مغزي
- مصرف بي رويه مشروبات الکلي
عوارض
تقریباً یک مورد از هر چهار مورد سکته مغزی منجر به مرگ میشود و بیمارانی که جان سالم به در میبرند نیز از عوارض طولانی مدت ناشی از صدمههای مغزی رنج میبرند.
برخی از بیماران پس از سپری شدن مدتی طولانی با فیزیوتراپی سکته مغزی استقلال پیشین خود را بازمییابند، حال آن که متأسفانه بسیاری هر گز به طور کامل بهبود نمییابند و به ناچار تغییراتی را در شیوه و سبک زندگی خود ایجاد میکنند و یا تا حدی به اطرافیان وابسته میشوند.
حدود نیمی از قربانیان سکته مغزی برای انجام فعالیتهای روزانه و مراقبت از خود به شکلی به اطرافیان وابسته هستند.
اقدامات تشخیصی
اقدامات تشخیصی برای تشخیص سکته مغزی توسط اطرافیان فرد، شامل موارد زیر می باشد:
۱ _ از فرد بخواهید لبخند بزنید. آیا یک طرف از صورت کج شده است؟
۲_از فرد بخواهید تا هر دو بازو خود را بالا بیاورد.آیا یکی از بازوها به سمت پایین منحرف میشود؟
۳ _از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا فرد مبهم یا نامفهوم صحبت میکند؟
۴ _ در صورت مشاهده یکی از این علایم در سریعترین زمان ممکن با اورژانس تماس بگیرید. علایم سکته مغزی باید جدی تلقی شوند و نباید به سادگی ازآنها گذشت.
راه ها و روش های درمان
از روش های درمان سکته مغزی میتوان گفت درمان به نوع سکته و این که برای مثال کدام بخش از مغز صدمه دیده است و دلیل سکته چه بوده است بستگی دارد.
ممکن است نیاز باشد که از طریق انجام تمرینات ورزشی که برای کمک به افزایش هماهنگی و قدرت بدنی شما طراحی شدهاند مهارتهای حرکتیتان را تقویت کنید.
اغلب از آموزش قابلیتهای حرکتی نیز استفاده میشود تا شما را قادر سازد که در حین راه رفتن از عصا یا واکر استفاده کنید.
همچنین ممکن است از محدودیت درمانی هم بهره گرفته شود، چون در این روش استفاده از اندامهای درگیر نشده محدود میشود تا بتوانید بر روی بهبود عملکرد اندامهای درگیر عوارض سکته کار کنید.
سکته مغزی اکثر اوقات با دارو درمان میشود. نقش اصلی این داروها جلوگیری از تشکیل لختههای خونی و از بین بردن این لختهها، پایین آوردن فشار خون و کاهش میزان کلسترول است.
در صورت ورم کردن مغز انجام عمل جراحی برای از بین بردن ورم و کاهش احتمال خونریزی مجدد در سکتههای خونریزی دهنده ضرورت مییابد.
از آنجایی که مغز نمیتواند سلولهای جدیدی را جهت جایگزینی سلولهای آسیب دیده تولید کند، بهبود بیمار به توانایی مغز در سازماندهی سلولهای سالم و جبران سلولهای از دست رفته بستگی دارد، این توانایی را در اصطلاح نوروپلاستیسیتی گویند.
فیزیوتراپی سکته مغزی با ارائه راهنماییهای کاربردی و تخصصی به یاری بیمار میآید. متخصصین فیزیوتراپی غالباً در تعامل با دیگر اعضاء گروه درمان سکته مغزی نهایت تلاش خود را جهت رفع عوارض ناشی از سکته مغزی به کار میبندد.
فیزیوتراپی سکته مغزی
بیمار باید پس از دریافت درمانهای اولیه هر چه زودتر انجام یک برنامه درمانی توانبخشی را تحت نظر یک فیزیوتراپیست آغاز کند.
معمولاً در صورتی که بیمار از نظر وضعیت بالینی ثبات داشته باشد، پزشک ظرف ۴۸ ساعت پس از بروز سکته مغزی او را به یک فیزیوتراپیست ارجاع میدهد.
بعضی افراد ظرف چند روز از اثرات سکته مغزی بهبود مییابند، اما برای اکثر افراد بهبودی به تدریج و در طول دوره توانبخشی حاصل میشود.
بخش اعظم بازیابی تواناییهای عملی در سه ماه اول پس از بروز سکته مغزی رخ میدهد.
اکثر افراد، با بهرهگیری از راهنماییهای ارائه شده، میتوانند تا دست کم یک سال پس از بروز سکته به بهبود تواناییهای خود در زمینه انجام کارهایی که نیازمند تواناییهای عملی هستند و همچنین ظرفیت هوازی (ایروبیک) خود ادامه دهند.
پس از آن سرعت پروسه بهبودی کاهش مییابد، اما معمولاً برای دورهای طولانی همچنان ادامه پیدا کند.
عموماً پس از مرخص شدن از بیمارستان نیز برنامه توانبخشی از طریق برگزاری جلسات فیزیوتراپی در خانه یا در یک کلینیک فیزیوتراپی سرپایی ادامه مییابد.
فیزیوتراپیستها دقیقاً برای ارزیابی مشکلات حرکتی و/یا از دست دادن تواناییهای حسی که میتواند در نتیجه یک سکته مغزی رخ دهد آموزش میبینند.
فیزیوتراپیست از طریق بازآموزی حرکتی، برای آموزش مجدد قابلیتهای حرکتی و فعالیتهای عملکردی مانند بلند شدن از حالت نشسته، راه رفتن و استفاده از دست درگیرِ عوارض سکته تلاش میکند.
هدف از فیزیوتراپی در مراکز توانبخشی، دادن برنامههای مدون و طراحیشده جهت تسریع روند بهبودی بیمار است که طی شش ماه نخست پس از بروز سکته مغزی بدن حداکثر پاسخ را به درمانهای فیزیوتراپی بدهد.
پس دراین مدت باید تلاش پیگیر و متمرکز جهت بازگشت اعمال مختل شده سیستم عصبی انجام گیرد تا معلولیت و ناتوانی فرد سکتهکننده برطرف شود.
البته باید توجه داشت که بازگشت اعمال بدن پس از گذشت شش ماه کاملا متوقف نمیشود بلکه طی روند تدریجی تا مدت دو سال ادامه مییابد.
مثلا ممکن است فرد سکتهای بهدلیل اختلال غیرقابل برگشت سیستم عصبی حین راهرفتن دچار لنگیدن هم باشد اما میتوان با افزایش مسافت پیادهروی از میزان معلولیت کاست.
سكته مغزي ميتواند باعث ضعف يا فلج نيمي از بدن و مشكلات تعادل شود. فيزيوتراپي كمك ميكند كه تا حد ممكن كنترل ماهيچهها و حركت فرد به حالت عادي بازگردد.
فيزيوتراپي خيلي زود به دنبال سكته مغزي در منزل يا بيمارستان آغاز ميشود.
اگر فرد توانايي جابهجايي نداشته باشد، فيزيوتراپیسیت از وضعيت مناسب آنها در تخت اطمينان حاصل ميكند و وضعيت آنها را به طور منظم تغيير ميدهد تا از خشك شدن ماهيچهها و مفاصل جلوگيري كند.
اگر فردي كه دچار سكته مغزي شده است نميتواند روي تخت يا صندلي بنشيند فيزيوتراپیست به او كمك ميكند تا تعادل خود را حفظ كند.
پس از اين مرحله شخص ميتواند با كمك بايستد و به آرامي راه برود.
درمان اندامهاي ضعيف يا فلج با حركات كوچك و ساده آغاز ميشود. با پيشرفت شخص و قويتر شدن او حركات پيچيدهتر، آزمايش ميشوند و او تشويق ميشود تا هر دو سمت بدنش را به كار بگيرد. اين كار از استفاده بيش از اندازه از سمت سالم جلوگيري ميكند.
درمان گرفتگي عضلات اين بيماران تلفيق انجام حركات نرمشي و مصرف داروهاي ضداسپاسم ميباشد.
به ياد داشته باشيد كه درد خود را به پزشك اطلاع دهيد تا براي برطرف كردن آن راهي پيدا كند.
البته روشهايي وجود دارند كه با امتحان كردن آنها ميتوانيد درد خود را كاهش دهيد، مثلا استفاده از كيسه آب گرم و نرمشهاي سبك موجب كاهش درد ميشوند.
اندامهاي ضعيف يا فلج را با قرار دادن در وضعيت مناسب يا با استفاده از آتلهاي مخصوص ميتوان در مقابل درد محفاظت كرد.
درد شانه كه به علت تحمل وزن ناشي از دست فلج به وجود ميآيد را ميتوان با قرار دادن دست روي يك بالش يا بالا نگه داشتن آن كنترل كرد.
چرا فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی ضرورت دارد؟
. انعطاف پذیری سیستم عصبی بعداز سکته هدایت شده و کنترل شده نیست.فیزیوتراپیست خاصیت انعطاف پذیری(نروپلاستیسیتی) سیستم عصبی بعد از آسیب را در جهت صحیح هدایت می کند.
. در زمان های اولیه آسیب(به ویژه شش ماه اول), نروپلاستیسیتی بیشتر است.
. فیزیوتراپیست باعث بهبود انعطاف پذیری در مفاصل(جهت جلوگیری از کوتاهی های عضلانی و خشکی مفاصل به علت بی حرکتی) براساس اصول علمی می گردد.
. درمان فیزیوتراپی براساس ارزیابی های اولیه و مجدد بیماران صورت می گیرد.ازنظر یک فیزیوتراپیست هر بیمار سکته مغزی منحصر به فرد بوده و به درمان خاص خود نیاز دارد.
. فیزیوتراپیست به دلیل آگاهی از آناتومی عضلات اندام های فوقانی,تحتانی و تنه نقش مهمی در تنظیم یک برنامه درمانی موثر دارد.
. ارزیابی قدرت عضلات اندام ها به صورت فعال,به فیزیوتراپیست این امکان را می دهد که با توجه به وضعیت بیمار,او را از یک سطح پایین تر به یک سطح بالاتر ارتقائ دهد.
. فیزیوتراپیست به دلیل آشنایی با علم نوروآناتومی,نوروفیزیولوژی و علوم اعصاب, با دیدگاه علم کنترل حرکتی(Motor Control)به بیمار می نگرد.علم کنترل حرکتی علاوه بر سیستم عضلانی,اهمیت ویژه ای برای سیستم عصبی درنظر می گیرد.
. فیزیوتراپیست موفق,برنامه اصلی خود را با توجه به وضعیت بیمار بر آموزش های حرکتی و تمرینات متمرکز می کند.سطح تمرینات با پیشرفت بیمار گسترده تر می شود.
. فیزیوتراپیست با شناختی که از کل مفاصل بدن و نوروفیزیولوژی دارد,وضعیت های صحیح ایستادن و راه رفتن را به بیمار و همراهان او آموزش می دهد.چراکه آموزش های غلط منجر به الگوهای حرکتی ناصحیح می گردد و درنهایت باعث اختلال در میزان بهبودی و کیفیت آن می شود.
. فیزیوتراپیست ها با تجربه ای که در درمان بیماران سکته مغزی دارند,نحوه انجام تمرینات عملکردی را با توجه به شرایط بیمار به او آموزش می دهند.تمرینات عملکردی باعث به کارگیری مفاصل بیشتری در یک عمل خاص می گردد و به تدریج با پیشرفت بیمار,سرعت تمرین و سطح آن افزایش می یابد.
. با توجه به اینکه در بسیاری از موارد ترمیم و بازسازی مغزی بعد از تروما و آسیب عروقی,از یک الگوی هدف مند پیروی نمی کند و گاها با ایجاد پدیده ای بنام اسپاستیسیتی(Spasticity) الگوهای غلطی را در اندام ها ایجاد می کند,فیزیوتراپیست با آگاهی از این مسئله از همان ابتدای درمان تا حد زیادی این حالت نامناسب را کنترل می کند.
. تنظیم یک برنامه منظم جهت افزایش هماهنگی (Coordination) و تعادل (Balance) میان گروه های عضلانی در وضعیت های مختلف که با توجه به شرایط و پیشرفت بیمار تغییر می یابد.
عوامل موثر بر میزان کیفیت درمان فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی:
- تاکید بر انجام تمرین (Exercise)طبق نظر فیزیوتراپیست
- آموزش صحیح تمرینات به بیمار و همراهان او طبق نظر فیزیوتراپیست
- درمان های دارویی طبق نظر متخصص مربوطه
- میزان همکاری بیمار
- تکرار تمرینات در منزل توسط بیمار و با همکاری خانواده فرد
- انگیزه و اراده بیمار
- سطح آسیب و میزان توانایی مغز جهت بازسازی مجدد
- سن و وزن بیمار
- وجود یا عدم اختلالات عضلانی -اسکلتی و بیماری های مفصلی
- وجود یا عدم بیماری قلبی-عروقی,بیماری تنفسی و بیماری های دیگر
- زمان کافی و طولانی فیزیوتراپی
- روحیه فرد و تلاش برای بهتر شدن
- میزان امید به زندگی
سایر روش های درمانی در فیزیوتراپی در ادامه شرح داده شده اند .
تحریک مغناطیسی مغز (TMS)
تحریک مغناطیسی مغز یکی از مهمترین و مؤثرترین مدالیته های درمانی در فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی است.
تحریک مغناطیسی مغز درمانی کاملاً ایمن و غیرتهاجمی برای توانبخشی پس از سکته مغزی به شمار میآید.
در این روش با اعمال تحریک مغناطیسی بر شبکهها و ساختارهای آسیب دیده بهبود چشمگیری در وضعیت بیمار ایجاد میشود.
TMS عملی سرپایی است که نیاز به بستری شدن یا بیهوشی ندارد، بیمار به خوبی آن را تحمل میکند و معمولاً با هیچ اثر جانبی نیز روبهرو نمیشود.
بیمار در جلسه TMS روی صندلی مخصوص مینشیند. در نخستین جلسه اقدامات متعددی انجام میشود تا اطمینان حاصل گردد که سیم پیچ TMS به درستی روی سر بیمار قرار میگیرد.
سپس سیم پیچ تا ناحیه پیشین مغز بیمار رو به جلو آورده میشود و درمان آغاز میگردد.
بیمار در طول درمان مجموعهای از صداهای کلیک مانند میشنود و زیر سیم پیچ ضربههای کوچکی را احساس میکند.
این روش درمانی معمولاً در چند جلسه تقریباً ۴۰ دقیقهای، هر هفته ۵ روز به مدت ۴ تا ۶ هفته انجام میشود.
البته تعداد جلسهها به پاسخ بیمار به درمان بستگی دارد.
یک سمت مغز پس از سکته مغزی بیش فعال میشود و بار بیش از اندازه بر مدارهای آن تحمیل میشود.
توصیه میکنیم درمان TMS را امتحان کنید تا به احتمال زیاد بتوانید دیگر بار تعادل بین دو سمت مغز را به حالت طبیعی برگردانید.
در ادامه ورزش های توانبخش برا ی درمان ضربه مغزی و سکته مغزی مفید است را توضیح خواهیم داد.
ورزش های توانبخشی
دامنه حرکتی غیرفعال
در این روش در عوض آن که بیمار به اراده خود بدناش را حرکت دهد، نیرویی خارجی برای به حرکت درآوردن بخشی از بدن اعمال میشود. برای مثال بیمار با بازوی قوی بازوی ضعیف یا فلج را حرکت میدهد، متخصص یا پرستار دست یا پای آسیب دیده را حرکت میدهد یا بدن توسط دستگاهی به حرکت واداشته میشود. دامنه حرکتی غیرفعال به منعطف نگه داشتن مفصلها و جلوگیری از گرفتگی مفصل کمک میکند. گرفتگی مفصل زمانی رخ میدهد که تغییرات ساختاری در بافتهای نرم به وجود آید، برای نمونه حرکت در اثر گرفتگی یا کوتاه شدن عضلهها و تاندونها محدود شود. تمرینهای دامنه حرکتی غیرفعال را حتی در صورت فلج کامل انجام دهید، چرا که انقباض متلاشی شدن پوست، تحریک بافت، بروز درد، کاهش جریان خون را به دنبال دارد و حتی در صورت بازیابی عملکرد عضله مانع حرکت دست یا پا میشود.
دامنه حرکتی فعال کمکی (AAROM)
در این تمرینها حرکت عضو ضعیف با کمک انجام شود. عضو ضعیف اگرچه حرکت میکند، اما نمیتواند به تنهایی تمام حرکت را انجام دهد. برای مثال بیمار دست را تا ارتفاع مشخصی، در حد توان خود، بلند میکند و متخصص به وی کمک میکند تا دست را بالاتر ببرد یا این که بیمار دست ضعیف را با دست قوی بالا میبرد. با تمرینهای دامنه حرکتی فعال کمکی میتوان دست و یا پایی را تقویت کرد که هنوز دامنه حرکتی کامل خود را به دست نیاورده است.
تمرینهای مقاومتی یا تقویتی : در توانبخشی سکته مغزی غالباً فعالیتهایی تقویتی مورد استفاده قرار میگیرد که حرکت دادن بخشی از بدن در برابر مقاومت را شامل میشود. این نوع تمرینها به تدریج و مرحله به مرحله بار بیشتری را جهت تقویت عضلهها به آنها تحمیل میکند. وسایل مختلف متعددی مانند کش، دمبل، کش لولهای تراباند، خمیر مخصوص و دستگاههای ورزشی وجود دارد که میتوان برای تقویت عضلات از آنها استفاده کرد.
تمرینهای کششی
بیمار غالباً پس از سکته مغزی با گرفتگی عضلانی یا شل شدن عضلات، افزایش تونوس عضلانی، مواجه میشود. انجام مداوم و منظم حرکتهای کششی از گرفتگی مفصل و کوتاه شدن عضلهها جلوگیری میکند. کشش دستی گاهی اوقات کافی نیست و بیمار باید برای کشش بهتر عضلهها و مفصل سفت و گرفته آتل ببندد.
تمرینهای تحمل وزن
بیماران غالباً با این دسته از تمرینهای توانبخشی پس از سکته مغزی آشنا نیستند، اما در واقع این تمرینها بسیار مهم هستند. انجام تمرینهای تحمل وزن برای تقویت عضلههای ضعیف و کاهش تونوس عضلانی افزایش یافته در اثر حمله مغزی مفید است و مانع تحلیل استخوان میشود. چنانچه بیمار پس از سکته مغزی بخواهد تمام وزن بدن را روی پای قویتر بیاندازد، تراکم استخوان پای ضعیفتر به تدریج رو به کاهش میگذارد. پیآمد تحلیل رفتن یا شکننده شدن استخوان افزایش احتمال خطر شکستگی است. تمرینهای تحمل وزن باید هم برای دست و هم پا انجام شود.
موبیلیزاسیون یا متحرک سازی کتف
سکته مغزی غالباً تأثیر نامطلوبی را بر عضلههای متصل به کتف یا اسکاپولا بهجا میگذارد. این عضلهها یا ضعیف میشوند یا تونوس عضلانیشان افزایش مییابد و شل میشوند. اگر استخوان کتف نتواند به خوبی حرکت کند، بیمار نمیتواند دست را بالای سر ببرد. با انجام تمرینهای متحرک سازی، کتف به حرکت درمیآید یا حرکت آن تسهیل میگردد تا دامنه حرکتی شانه حفظ شود یا افزایش یابد و از بروز درد جلوگیری شود.
تمرینهای تعادلی
قربانیان سکته مغزی غالباً تعادل مناسبی ندارند، به همین دلیل یکی از نخستین مواردی که بیمار باید در توانبخشی سکته مغزی فرابگیرد، توانایی حفظ تعادل در حالت نشسته است. تمرینهای تعادلی در حالت نشسته بر تقویت عضلههای مرکزی یا ساختمان عضلانی بدن متمرکز میشود؛ حال آن که تمرینهای تعادلی در حالت ایستاده توانایی بیمار را در ثابت ایستادن و راه رفتن یا انجام فعالیتهای روزانه بدون از دست دادن تعادل بهبود میبخشد. انجام این تمرینها در جلوگیری از افتادن و زمین خوردن بسیار مؤثر است.
مهارتهای حرکتی درشت
تمرینهای هماهنگی مرتبط با مهارتهای حرکتی درشت بر حرکتهای هماهنگ عضلههای بزرگ، یعنی مواردی چون راه رفتن، پرتاب کردن و حرکت دادن دست و پا به شیوهای هماهنگ، متمرکز میشود.
مهارتهای حرکتی ظریف
چابکی و فرزی دست برای برداشتن اشیاء، غذا خوردن، بستن دکمه، نوشتن و فعالیتهای گوناگون دیگر ضروری است. تمرینهای حرکتی ظریف به بیمار کمک میکند تا بتواند دستان خود را برای استفاده مناسب از اشیاء ظریف به شیوهای بهتر به کار بگیرد.
حرکت درمانی بر اساس ایجاد محدودیت ـ این روش توانبخشی پس از سکته مغزی که گاهی اوقات درمان بر اساس کاربرد اجباری نیز نامیده میشود، محدود ساختن حرکتهای سمت قوی بدن و به فعالیت واداشتن سمت ضعیفتر را شامل میشود.
بیوفیدبک
بیوفیدبک که با نام نوروفیدبک نیز شناخته میشود یک روش درمانی غیرتهاجمی و غیردارویی برای بازآموزی سلولهای مغزی است. بیوفیدبک به هر روشی گفته میشود که طی آن شما حرکتی انجام میدهید و سپس تاثیرات آن را بلافاصله مشاهده میکنید. به عنوان یک مثال ساده، خندیدن روبهروی آینه نوعی بیوفیدبک محسوب میشود. شما عضلات صورت خود را منقبض میکنید، آینه نیز فیدبک یا بازخورد این عمل شما را نشان میدهد و در واقع بازخورد انقباض عضلات صورت شما همان خندیدن است.
در روش درمانی بیوفیدبک به بیماران آموزش داده میشود که با استفاده از سیگنالهای به دست آمده از بدنشان، سلامت خود را بهبود دهند. فیزیوتراپیستها از روش بیوفیدبک برای بیماران سکتهی مغزی استفاده میکنند تا به آنها کمک کنند دوباره عضلات فلج خود را به حرکت دربیاورند.
مدت زمان توانبخشی
طول توانبخشی شما به شدت سکته مغزی و میزان آسیبهای وارده بستگی دارد. بعضی از بیماران خیلی زود بهبود مییابند در حالی که بعضی دیگر به ماهها فیزیوتراپی نیاز دارند. برنامه توانبخشی سکته مغزی شما، که مخصوص خودتان طراحی میشود، بسته به سرعتتان در بازآموزی تواناییهای عملی و مهارتهای از دست رفته و سایر تواناییها و مهارتهای دیگری که نیاز به کار و تمرین دارند تغییر میکند. بعضی افراد بسیار سریعتر از دیگران به درمان جواب میدهند که این امر اغلب به شدتِ علائم بیمار مربوط میشود.