- عفونت مجرای ادرار: بی اختیاری خطر عفونت مکرر مجرای ادرار را به همراه دارد.
- تحت الشعاع قرار دادن زندگی شخصی: بی اختیاری ادراری روابط اجتماعی، روابط فرد در محیط کار و روابط شخصی را تحت الشعاع قرار میدهد.
پیشگیری
همیشه نمیتوان مانع از بروز بی اختیاری ادراری شد اما برای کاهش خطر ابتلا به این وضعیت میتوانید:
- وزن سالم خود را حفظ کنید
- ورزش کف لگن را تمرین کنید
- از کافئین، الکل و غذاهای اسیدی که باعث تحریک مثانه میشود بپرهیزید
- فیبر بیشتری مصرف کنید که مانع از یبوست، یکی از دلایل بی اختیاری، میشود
- سیگار نکشید یا برای ترک سیگار کمک بگیرید
تشخیص
تشخیص نوع بی اختیاری بسیار مهم است و علائم معمولا در تشخیص نوع بی اختیاری به پزشک کمک میکند. این اطلاعات راهنمای تصمیمگیری برای روش درمان خواهد بود.
احتمالا پزشک ابتدا سابقهی پزشکیتان را بررسی میکند و معاینهی فیزیکی دقیقی انجام میدهد. سپس از شما میخواد مانور سادهای، مانند سرفه، انجام دهید که نشاندهندهی بی اختیاری است.
سپس پزشک موارد زیر را پیشنهاد میدهد:
- پیشاب سنجی: یک نمونه از ادرار از نظر عفونت، خون یا سایر ناهنجاریها بررسی میشود.
- ثبت وضعیت مثانه: تا چند روز مقدار مایعاتی که مینوشید، زمان دفع ادرار، مقدار ادرار دفع شده، نیاز مبرم به دفع ادرار و تعداد دفعات بی اختیاری را ثبت میکنید.
- اندازهگیری ادرار باقی مانده در مثانه بعد از دفع: از شما خواسته میشود در ظرفی که میزان ادرار دفع شده را اندازه میگیرد ادرار کنید. سپس پزشک با استفاده از کاتتر یا تست سونوگرافی میزان ادرار باقی مانده در مثانه را اندازه میگیرد. اگر مقدار ادرار باقی مانده در مثانه بسیار زیاد باشد، یعنی مجرای ادرار مسدود است یا در اعصاب یا عضلات مثانه اختلال وجود دارد.
اگر به اطلاعات بیشتر احتیاج باشد، پزشک آزمایشات بیشتری نظیر تست اوروینامیک و سونوگرافی لگن را انجام میدهد. معمولا زمانی از این تستها استفاده میشود که تصمیم به جراحی گرفته باشید.
درمان
درمان بی اختیاری ادراری به نوع، شدت و علت زمینهای آن بستگی دارد. شاید به ترکیب چند روش برای درمان احتیاج باشد. اگر یک بیماری زمینهای علت بروز علائم است، پزشک ابتدا بیماری را درمان میکند.
پزشک ابتدا روشی را پیشنهاد میکند که از همه کمتر تهاجمی است و بعد درصورت موفق نبودن این روش، به سراغ گزینههای دیگر میرود.
۱. روشهای رفتاری
ممکن است پزشک موارد زیر را پیشنهاد کند:
- آموزش مثانه: برای به تاخیر انداختن ادرار بعد از احساس نیاز مبرم به دفع. ابتدا میتوانید هربار که نیاز به دفع ادرار دارید، عمل تخلیه را ده دقیقه به تاخیر بیندازید. هدف این است که فاصلهی رفتن به دستشویی طولانیتر شود تا وقتی که فقط هر ۲.۵ تا ۳.۵ ساعت در میان به دستشویی بروید.
- دفع مجدد: برای این که یاد بگیرید مثانه را کامل تخلیه کنید تا از بی اختیاری سرریز جلوگیری شود. دفع مجدد یعنی بعد از دفع ادرار چند دقیقه صبر کنید و بعد دوباره سعی کنید تا مثانه را خالی کنید.
- برنامه ریزی برای رفتن به توالت: در این روش به جای این که صبر کنید تا احساس دفع ادرار به شما دست دهد، هر دو تا چهار ساعت ادرار را دفع میکنید.
- کنترل مایعات و رژیم غذایی: برای باز پس گرفتن کنترل مثانه. لازم است مصرف الکل، کافئین یا غذاهای اسیدی را کم یا قطع کنید. کاهش مصرف مایعات، کاهش وزن یا افزایش فعالیت فیزیکی نیز میتواند باعث تسکین علائم شود.
۲. ورزش عضلات کف لگن
ممکن است پزشک پیشنهاد دهد مرتبا این ورزش را انجام دهید تا عضلاتی که به کنترل دفع ادرار کمک میکنند قوی شوند. این ورزش که ورزش کگل نیز نام دارد، مخصوصا برای بی اختیاری استرس موثر است اما به بی اختیاری مبرم نیز کمک میکند.
برای ورزش کف لگن، تصور کنید سعی دارید جلوی سرریز شدن ادرار را بگیرید. سپس:
- عضلاتی را که برای توقف ادرار از آن استفاده میکنید منقبض کنید و به مدت پنج ثانیه نگه دارید. سپس پنج ثانیه استراحت کنید. (اگر انجام این کار برایتان دشوار است، با دو ثانیه انقباض و سه ثانیه استراحت شروع کنید.)
- کمکم مدت انقباض را به ده ثانیه برسانید.
- روزی حداقل سه بار این ده ثانیه را تکرار کنید.
پزشک برای تشخیص این که باید کدام یک از عضلات را منقبض کنید، به شما پیشنهاد میدهد با فیزیوتراپ کار کنید یا روشهای بیوفیدبک را امتحان کنید.
۳. تحریک الکتریکی
در این روش، الکترودهایی به صورت موقتی وارد رکتوم یا واژن میشود تا عضلات کف لگن تحریک و قوی شوند. تحریک الکتریکی ملایم به بی اختیاری استرس و بی اختیاری مبرم کمک میکند اما طی چند ماه به چندبار درمان نیاز دارید.
۴. دارو
معمولا برای درمان بی اختیاری ادراری از داروهای زیر استفاده میشود:
- داروی خنثی کنندهی اثر استیل کولین: این داروها به تسکین بیش فعالی مثانه کمک میکنند و درمورد بی اختیاری مبرم مفید واقع میشوند. ازجمله این داروها میتوان به اکسی بوتینین (دیتروپان اکس ال)، تولترودین (دترول)، داریفناسین (انابلکس)، فسوترودین (توویاز)، سولیفناسین (وسیکار) و تروسپیوم (سانکتورا) اشاره کرد.
- میرابگرون (میربتریک): این دارو که برای درمان بی اختیاری مبرم مورد استفاده قرار میگیرد، عضلات مثانه را ریلکس میکند و ظرفیت مثانه برای نگهداری ادرار را افزایش میدهد. همچنین باعث میشود میزان دفع ادرار در هر مرتبه افزایش یابد تا مثانه بهتر تخلیه شود.
- داروهای مسدودکنندهی بتا: این داروها به مردانی که از بی اختیاری مبرم یا سرریز رنج میبرند کمک میکند تا عضلات مثانه و فیبرهای عضلانی در پروستات ریلکس شوند و عمل تخلیه راحتتر صورت پذیرد. از جمله میتوان به تامسولوسین (فلومکس)، آلفوزوسین (اوروکساترال)، سیلودوسین (راپافلو)، دوکسازوسین (کاردورا) و ترازوسین اشاره کرد.
- استروژن موضعی: مصرف دوز پایین استروژن موضعی به صورت کرم، حلقه یا برچسب واژن به جوانسازی بافت مجرای ادرار و ناحیهی واژن کمک میکند. استروژن سیستمیک (مصرف قرص استروژن) برای درمان بی اختیاری ادراری توصیه نمیشود و حتی ممکن است این وضعیت را بدتر کند.
۵. دستگاههای پزشکی
دستگاههای زیر برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان مورد استفاده قرار میگیرد:
- وارد کردن دستگاه به مجرای ادرار: قبل از انجام فعالیتهای خاص، مانند تنیس که باعث تحریک بی اختیاری میشود، یک دستگاه کوچک و شبیه به تامپون وارد مجرای ادرار میشود. این دستگاه مانع از تخلیهی ناخودآگاه میشود و قبل از دفع ادرار خارج میشود.
- شیاف مهبل: در این روش یک حلقهی سفت را وارد واژن میکنید و تمام روز در نمیآورید. معمولا کسانی که دچار افتادگی لگن هستند و به همین دلیل از بیاختیاری رنج میبرند از این دستگاه استفاده میکنند. شیاف مهبل به بالا نگه داشتن مثانه، که نزدیک واژن است، کمک میکند تا مانع از بی اختیاری شود.
۶. روشهای مداخلهای
روشهای زیر به درمان بی اختیاری ادراری کمک میکنند:
- تزریق مواد حجیم: در این روش یک مادهی مصنوعی به بافت اطراف مجرای ادرار تزریق میشود. مواد حجیم به بسته نگه داشتن مجرای ادرار و کاهش عمل تخلیه کمک میکنند. معمولا این روش نسبت به روشهای تهاجمی مانند جراحی برای درمان بی اختیاری استرس کمتر موثر است و لازم است مرتبا تکرار شود.
- سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس): تزریق بوتاکس به عضلهی مثانه به کسانی که از بیش فعالی مثانه رنج میبرند کمک میکند. معمولا این روش تنها زمانی پیشنهاد میشود که سایر روشهای اولیه جواب ندهند.
- تحریک اعصاب: در این روش، دستگاهی شبیه به دستگاه تنظیم کنندهی ضربان قلب زیر پوست کاشته میشود تا ضربان الکتریکی بدون درد را به اعصاب مربوط به کنترل مثانه (اعصاب ساکرال) برساند. اگر سایر روشهای درمان موثر واقع نشده باشد، تحریک اعصاب ساکرال به کنترل بی اختیاری مبرم کمک میکند. میتوان این دستگاه را زیر پوست کفل ایمپلنت و به کمر، بالای قسمت شرمگاهی متصل کرد یا به کمک دستگاه مخصوص به واژن وارد کرد.
۷. جراحی
اگر سایر گزینههای درمان موثر واقع نشود، میتوان از چند عمل جراحی برای درمان مشکلاتی که باعث بی اختیاری ادرار شده بهره گرفت:
- عمل اسلینگ: در این روش از لایههای بافت بدن یا مواد مصنوعی برای تهیهی اسلینگ دور مجرای ادرار و قسمت عضلات حجیم، جایی که مثانه به مجرای ادرار متصل میشود (گردن مثانه)، استفاده میشود. اسلینگ به بسته نگه داشتن مجرای ادرار، مخصوصا هنگام عطسه یا سرفه، کمک میکند. از این روش برای درمان بی اختیاری استرس استفاده میشود.
- تعلیق گردن مثانه: این روش طوری طراحی شده تا از مجرای ادرار و گردن مثانه حمایت کند. در این عمل شکم برش داده میشود بنابراین بیمار باید تحت بیهوشی عمومی یا نخاعی قرار بگیرد.
- جراحی افتادگی: زنانی که از بی اختیاری چندگانه و افتادگی لگن رنج می برند، باید عمل اسلینگ و جراحی افتادگی را انجام دهند.
- عضله ی ادراری مصنوعی: یک حلقهی حاوی مایع دور گردن مثانهی مردان کاشته میشود تا عضلهی ادراری، تا زمانی که فرد نیاز به دفع ادرار ندارد، بسته بماند. برای دفع ادرار، به دریچهای را که زیر پوست کاشته شده و باعث خالی شدن حلقه میشود فشار میدهید و ادرار تخلیه میشود.
۸. پد و کاتترهای جذب شونده
اگر مصرف دارو بیاختیاری ادراری را به طور کامل برطرف نکند، میتوانید از محصولاتی استفاده کنید که به تسکین علائم کمک میکند:
- پد و پوشکهای محافظتی: اکثر محصولات درست به اندازهی لباس زیر برجستگی دارند و شما به راحتی میتوانید آنها را زیر لباسهای عادی خود بپوشید. مردانی که با قطرات ادرار مشکل دارند میتوانند از جمع کنندهی قطرات (پاکت کوچکی از پد جذب کننده که روی آلت تناسلی پوشیده میشود و توسط لباس زیر جذب سر جای خود باقی میماند) استفاده کنند.
- کاتتر: اگر دلیل بی اختیاری این است که مثانه به طور کامل تخلیه نمیشود، پزشک از شما میخواهد روش استفاده از کاتتر را یاد بگیرید و چندبار در روز این کار را انجام دهید تا مثانه خالی شود. روش شستشوی کاتتر برای استفادهی دوباره به شما آموزش داده میشود.
آماده شدن برای ویزیت
اگر دچار بی اختیاری ادراری هستید، ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک عمومی شما را به متخصص اختلالات مجرای ادرار (اورولوژیست) یا متخصص زنان ارجاع میدهد که در زمینهی مشکلات مثانه و عملکرد مجرای ادرار تخصص دارد.
اقدامات لازم
جهت آمادگی برای ویزیت:
- نسبت به محدودیتهای قبل از ویزیت (مانند محدودیت رژیم غذایی) آگاه باشید
- علائم خود شامل دفعات ادرار، فعالیت مثانه در شب و دفعات بی اختیاری را بنویسید
- فهرستی از تمام داروها، مکملها و ویتامینهای مصرفی همراه با دوز و تعداد دفعات مصرف تهیه کنید
- اطلاعات پزشکی کلیدی را یادداشت کنید مثل سایر بیماریهایی که از آنها رنج میبرید
- از یکی از دوستان یا اعضای خانوادهی خود بخواهید همراه شما بیاید تا در به خاطر سپردن حرفهای پزشک به شما کمک کند
- دفترچهی یادداشت یا وسیلهی الکتریکی همراه خود داشته باشید و از آن برای نوشتن اطلاعات مهم طی ویزیت استفاده کنید
- سوالاتی را که قرار است از پزشک بپرسید یادداشت کنید
درمورد بی اختیاری ادراری میتوانید سوالات اولیهی زیر را از پزشک بپرسید:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- به چه آزمایشی نیاز دارم؟ آیا لازم است برای انجام این آزمایشات آمادگی خاصی داشته باشم؟
- آیا بی اختیاری ادراری من موقتی است؟
- چه روشهای درمان پیش روی من قرار دارد؟
- آیا هیچ یک از این روشهای درمان اثر جانبی به دنبال دارند؟
- آیا دارویی که برایم تجویز کردهاید جایگزین دیگری دارد؟
- دچار بیماری دیگری هستم. بهترین راه کنترل همزمان این دو وضعیت چیست؟
حتما هر سوالی که به ذهنتان رسید بپرسید.
از پزشک چه انتظاری میرود؟
پزشک سوالاتی از شما میپرسد. از جمله:
- اولین بار کی علائم را تجربه کردید و علائم چقدر شدید است؟
- علائمتان موقتی است یا دائمی؟
- چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن علائم میشود؟
- چند وقت در میان احساس نیاز به دفع ادرار میکنید؟
- چه زمانی اختیار خود را از دست میدهد؟
- آیا در تخلیهی مثانه با مشکل رو به رو هستید؟
- آیا در ادرار شما خون وجود دارد؟
- سیگار میکشید؟
- چند وقت در میان الکل یا نوشیدنی کافئیندار مینوشید؟
- چند وقت در میان از غذاهای تند، شیرین یا اسیدی استفاده میکنید؟