شبکه بازویی یا براکیال شبکه‌ای از اعصاب متصل به هم بوده که کنترل حرکت و احساس در بازو و دست را به عهده دارد. صدمات وارده به این اعصاب باعث آسیب شدید به شبکه بازویی می‌شود و ممکن است باعث ضعف، از دست دادن احساس یا ناتوانی در حرکت دادن شانه، بازو یا دست شود.
آسیبهای خفیف شبکه بازویی خودبه‌خود بهبود میابند.
شبکه بازویی از ناحیه گردن آغاز شده و به سمت بالای قفسه سینه و زیر بغل می‌رود. هنگامی که بازو با قدرت و به زور کشیده شود به این شبکه از اعصاب آسیب وارد می‌شود.
آناتومی(کالبدشناسی)
شبکه براکیال از پنج عصب تشکیل شده که از طناب نخاعی در گردن آغاز می‌شود. شبکه براکیال این پنج عصب را به اعصابی که مسئول حس لامسه در پوست و حرکت ماهیچه‌های بازو و دست هستند، متصل می‌کند. در هر طرف از بدن شبکه براکیال وجود دارد.هریک از این پنج عصب در شبکه بازویی عملکرد خاص خودش را دارد، مثل تأمین انرژی ماهیچه‌ها یا انتقال داده‌های حسی از دست به مغز. به علت همین عملکرد خاص هر عصب، محل آسیب عصبی درون این شبکه جهت برنامه‌ریزی برای درمان اهمیت دارد.شبکه بازویی دارای پنج بخش آناتومیک یا کالبدشناختی است و آسیبهای وارد شده به این شبکه می‌توانند در یکی از قسمتهای زیر رخ دهند:
- اعصاب نخاعی
- شاخه اصلی(تنه) اعصاب
- تقسیمات اعصاب
- طناب‌های عصبی
- شاخه‌های عصبی
دلایل ایجاد آسیب در شبکه بازویی براکیال
بیشتر آسیبهای شدید شبکه براکیال هنگامی رخ می‌دهند که بازو با فشار کشیده شود. اتفاقاتی که ممکن است باعث آسیب شوند عبارتند از : سقوط، تصادفات خودرو، زخمهای ناشی از چاقو و گلوله و بیشتر از همه تصادفات موتورسیکلت.تعداد آسیبهای شبکه براکیال در هر سال دقیقاً مشخص نیست، ولی ظاهراً این تعداد در سراسر جهان در حال افزایش است. افزایش تعداد شرکت در ورزشهای پرهیجان و خطرناک و تعداد زیاد کسانی که در تصادفات خودروها زنده می‌مانند می‌تواند عاملی در افزایش این آمار باشد.
تشریح آسیب براکیال
آسیبهای شبکه بازویی با توجه به نوع آسیب و میزان فشار وارد شده بر شبکه، بسیار متفاوت هستند. ممکن است در یک شخص چندین عصب مختلف شبکه بازویی با شدتهای مختلف آسیب ببینند.
- آوالژی (جداشدگی): در این نوع آسیب که شدیدترین نوع آن می‌باشد، ریشه عصب از طناب نخاعی کنده می‌شود. این نوع آسیبها را نمی‌توان با جراحی‌ترمیم کرد.
- کشیدگی (نوروپراکسی): هنگامیکه عصب به مقدار کمی دچار کشش شود، ممکن است خودش بهبود پیدا کند یا می‌توان از روشهای درمانی ساده و بدون جراحی برای بازگرداندن آن به حالت عادی استفاده کرد.
- پارگی: هنگامیکه عصب با شدت بیشتر کشیده شود، ممکن است کاملاً یا تا حدی پاره شود. برای ترمیم این نوع آسیبها می‌توان برخی مواقع از جراحی استفاده کرد.
آسیب فلج تنه فوقانی
فلج تنه فوقانی هنگامی روی می‌دهد که زاویه بین شانه و گردن با قدرت و به‌زور باز شود. مانند زمانی که در اثر افتادن، شانه با فشار به سمت پایین رفته و سر به جهت مخالف حرکت کند.افرادی که از فلج تنه فوقانی رنج می‌برند، نمی‌توانند به کمک شانه خود، بازو را از بدن دور کنند، در ناحیه بازو دچار ضعف هستند و ممکن است نتوانند از قسمت آرنج دست خود را خم کنند. همچنین ممکن است در قسمتهای شانه، قسمت بیرونی بازو و انگشت شست حسی نداشته باشند.در نوع شدید آسیب تنه فوقانی ممکن است ماهیچه‌های شانه فلج شوند( ماهیچه دالی و ماهیچه گرداننده شانه) و همچنین ماهیچه قسمت فوقانی بازو (ماهیچه دوسر بازو) فلج شوند.
آسیب فلج تنه تحتانی
فلج تنه تحتانی هنگامی روی می‌دهد که زاویه بین بازو و قفسه سینه با قدرت و به‌زور باز شود. درنتیجه ممکن است اعصاب و تنه تحتانی دچار آسیب شوند.افرادی که از فلج تنه تحتانی رنج می‌برند، عموماً در قسمت شانه و آرنج دارای قدرت کافی هستند، ولی دستشان کارایی خود را از دست می‌دهد. به همین علت با گذر زمان، انگشتان به حالت چنگال مانند منقبض شده و شخص نمی‌تواند به‌خوبی فعالیتهای حرکتی را انجام دهد. عموماً دست فرد بیمار حداقل در قسمت انگشتان کوچک و میانی بی‌حس می‌شود.
آسیب فلج پان پلکسوس
فلج پان پلکسوس وقتی روی می‌دهد که آسیب شدید باشد. در این نوع فلج، تمامی سطوح اعصاب و تنه‌ها دچار آسیب می‌شوند. درنتیجه بازو و دست به‌طورکامل فلج می‌شوند که به آن flail limb ( ازکار افتادن اندام) هم می‌گویند.
جراحت ناشی از گلوله
آسیبی که در اثر گلوله به شبکه براکیال وارد می‌شود، معمولاً باعث صدمات شدید اعصاب نمی‌شود.شدت جراحت بستگی به کالیبر، شتاب و زاویه ورود گلوله دارد. گلوله‌های با شتاب کم معمولاً با اصابت مستقیم به عصب به آن آسیب وارد می‌کنند. گلوله‌های با شتاب زیاد بوسیله امواج ضربه‌ای که باعث کشش عصب می‌شود، آسیب وارد می‌کنند. کشش عصب و کبودی اغلب خودش بهبود می‌یابد. جراحت ناشی از گلوله می‌تواند باعث آسیب به سیاهرگ یا سرخرگ هم بشود که نیاز به ترمیم فوری و یا غیرفوری دارد.
جراحت ناشی از بریدگی
آسیبهای شبکه براکیال ناشی از بریدگی مانند جراحت چاقو می‌تواند به عصب آسیب رسانده یا آن را قطع کند. این نوع از آسیب معمولاً خودش ترمیم نشده و نیاز به درمان فوری دارد.
آسیبهای جانبی
به سبب اینکه آسیبهای شبکه براکیال در اثر نیروی زیاد و با فشار رخ می‌دهند، افراد دچار آسیبهای جانبی هم می‌شوند. این آسیبها شامل صدمات سیاهرگی یا سرخرگی، شکستگی در شانه یا بازو،شکستی دنده، روی‌هم افتادن بافت ریه، خونریزی ریه یا حفره قفسه سینه، شکستگی ستون مهره، آسیبهای طناب نخاعی و آسیبهای شدید مغزی می‌باشند.
نشانه‌های براکیال
با توجه به نوع و محل آسیب شبکه بازویی و وجود جراحات دیگر، نشانه‌ها متفاوت هستند. متداول‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:
• ضعف یا بی‌حسی
• عدم توانایی حرکتی(فلج)
• درد
درد ناشی از آسیبهای شبکه بازویی در اثر صدمات طناب نخاعی در محلی که ریشه‌های عصبی از طناب نخاعی جدا شده‌اند به‌وجود می‌آید. این درد نوروپاتیک بوده و تسکین آن بسیار مشکل است و ممکن است برای مدتی طولانی ادامه یابد. همچنین آسیبهای نزدیک به طناب نخاعی ممکن است سبب حس سوزش شوند که پارستزی یا دیسستزی نام دارند.
معاینات پزشکی
افراد مبتلا به آسیبهای شبکه بازویی بایستی در یک دوره زمانی مناسب که معمولاً بین ۶ تا ۷ ماه پس از ایجاد آسیب است، ارزیابی و درمان شوند. هر چه ماهیچه مدت زمان بیشتری فاقد ورودی عصبی باشد، احتمال عملکرد عادی ماهیچه در آینده کمتر است. این مطلب حتی در صورتی که ماهیچه، سیگنالهای عصبی‌اش را بازیابی کند صادق است.دوره زمانی دقیق درمان بستگی به نوع آسیب و محل آن دارد.
معاینات بدنی
اگر پزشک احتمال وجود آسیب براکیال را بدهد، معاینه کاملی برای تشخیص آسیب و صدمات جانبی انجام خواهد داد. پزشک تمامی گروهای عصبی که توسط شبکه براکیال کنترل می‌شوند را برای تعیین محل دقیق آسیب عصبی و شدت آن بررسی می‌کند.الگویی که توسط آن اعصاب شبکه براکیال ماهیچه‌های بازو و دست را کنترل می‌کنند، به پزشک کمک کرده تا محل آسیب عصبی را پیدا کند. پزشک تمامی گروهای عصبی کنترل شده توسط شبکه براکیال را ارزیابی می‌کند.همچنین در برخی از افراد علائم خاصی وجود دارند که به پزشک در پیدا کردن محل آسیب عصبی کمک می‌کنند:
- تنگی مردمک چشم، افتادگی پلک چشم، عدم تعریق صورت (سندروم هورنر). این علائم نشان می‌دهند که آسیب نزدیک به طناب نخاعی است.
- هنگامیکه پزشک به اعصاب موردنظر ضربه بزند دردی مانند تیر کشیدن احساس می‌شود (نشانه تینل) که نشان می‌دهد آسیب دور از طناب نخاعی وارد شده است. با گذر زمان اگر محل نشانه تینل به سمت بازو و دست حرکت کرد، نشان‌دهنده بهبود خودبه‌خودی آسیب وارده است.در طول معاینه، پزشک بازو و شانه شما را در ارتباط با محدوده و پایداری حرکت ارزیابی خواهد کرد.
تصویربرداری
تصویربرداری با اشعه ایکس. این نوع عکس‌برداری تصاویر واضحی از بخشهای متراکم به دست می‌دهد. تصاویری از گردن، قفسه سینه، شانه و بازو برای رد احتمال شکستگی‌های مربوطه گرفته خواهد شد. تصاویری که از قفسه سینه گرفته می‌شوند برای بررسی شکستگی دنده یا آسیبهای وارد شده به ریه استفاده می‌شوند. چنانچه نتوانید در طول تصویربرداری از قفسه سینه نفس عمیق بکشید، ممکن است پزشک به کمک متخصص ریه از آزمون عملکرد ریه برای رد احتمال آسیب به اعصابی که تنفس عمیق را کنترل می‌کنند استفاده کند.
اسکن توموگرافی رایانه‌ای (سی تی اسکن). این اسکن معتبرترین آزمایش برای تشخیص آسیبهای قطع‌شدگی اعصاب نخاعی می‌باشد. ماده حاجب در اطراف طناب نخاعی در گردن تزریق شده تا آسیب در تصویر واضحتر نشان داده شود. سی تی اسکن حداقل ۳ تا ۴ هفته پس از آسیب انجام شده تا هرگونه لخته خون در محدوده ریشه عصبی حل شود. بعضی از مراکز به جای سی تی اسکن یا همراه با آن از تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا ام آر آی استفاده می‌کنند.
بررسی‌های الکترودیاگنوستیک (تست نوار عصب و عضله)
این آزمایش هدایت عصبی و سیگنالهای ماهیچه را اندازه می‌گیرد. این بررسی‌ها ابزار مهمی در تشخیص آسیب ، تعیین محل آسیب عصبی ، بررسی شدت آسیب و ارزیابی میزان بهبود عصب محسوب می‌شوند. بررسی الکترودیاگنوستیک ۳ تا ۴ هفته پس از آسیب انجام می‌شوند. این بازه زمانی باعث می‌شود که هرگونه تخریب عصبی قابل تشخیص شود. بررسی‌های الکترودیاگنوستیک ۲ تا ۳ ماه پس از اولین بررسی و با گذشت زمان بارها تکرار می‌شوند تا بهبود اعصاب ارزیابی شود.
درمان براکیال به روش غیرجراحی
بسیاری از آسیبهای شبکه بازویی به‌طور خودبه‌خودی با گذشت چند هفته تا چند ماه بهبود می‌یابند به‌خصوص اگر که آسیبها خفیف باشند. آسیبهای عصبی که خودشان ترمیم می‌شوند در آینده عملکرد بهتری خواهند داشت . اگر پزشک عقیده داشته باشد که آسیب بدون جراحی بهبود می‌یابد، ممکن است درمان را به تعویق انداخته و تنها به بررسی آسیب بپردازد.روند درمان خودبه‌خودی اعصاب به گذشت زمان احتیاج داشته و پزشک احتمالا برای جلوگیری از خشکی مفاصل و ماهیچه‌ها از فیزیوتراپی استفاده خواهد کرد.
جراحی براکیال
درمان با جراحی عموماً وقتی استفاده می‌شود که امکان بهبود خودبه‌خودی اعصاب وجود نداشته یا اینکه اعصاب به مقدار کافی برای بازیابی عملکرد بازو و دست بهبود پیدا نکنند. البته باید توجه داشت که با توجه به شدت آسیب، حتی ممکن است جراحی قادر نباشد که وضعیت بازو و دست را به حال اول برگرداند.
موارد قابل توجه :
بهبود آسیب: هنگام مشورت با پزشک، بایستی انتظارات معقولی از درمان با جراحی داشته باشید. ترمیم اعصاب به کندی صورت می‌گیرد. دوره نقاهت پس از جراحی طولانی است و بایستی برای بازیابی تواناییهای جسمی خود، به برنامه توان‌بخشی پایبند باشید. این‌ها مواردی هستند که پیش از جراحی باید مد نظر داشته باشید.
کاندیداهای مناسب برای جراحی براکیال چه کسانی هستند؟
اگرچه جراحی شبکه بازویی می‌تواند وضعیت بسیار از بیماران را بهبود ببخشد، بعضی از عوامل مانند توقعات غیرمعقول باعث می‌شوند که شخص کاندیدای مناسبی برای جراحی نباشد. از دیگر عوامل می‌توان خشکی مفاصل و کنتراکچر ( کوتاه شدن طول عضلات، تاندون یا رباط)، کهولت سن، آسیبهای جانبی یا سابقه مشکلات پزشکی، آسیبهای شدید مغزی و آسیبهای طناب نخاعی نام برد. پزشک در مورد مناسب بودن شرایط برای جراحی با شما مشورت خواهد کرد.
مشکلات پس از جراحی براکیال
امکان دارد باوجود جراحی شما قادر نباشید مانند قبل حرکتهای دلخواه خود را انجام دهید یا اینکه پس از جراحی زخمهایتان عفونی شوند. این موارد نیاز به جراحی مجدد دارند. همچنین بیمارانی که از قبل دارای مشکلات پزشکی هستند با انجام جراحیهای ترمیمی در معرض خطرات بالقوه‌ای هستند. این خطرات عبارتند از : درد مزمن، لخته خون، حملات قلبی، سکته و حتی مرگ.
روشهای مختلف جراحی براکیال
با توجه به نوع جراحی و مدت زمانی که از آسیب وارد شده گذشته است، تکنیک‌های گوناگونی برای جراحی اعصاب استفاده می‌شود.در بیشتر موارد شکافی نزدیک گردن بالای ترقوه ایجاد می‌شود. اگر آسیب تا پایین شبکه بازویی رسیده باشد، ممکن است شکاف دیگری در جلوی شانه ایجاد شود. برای ترمیم و اتصال مجدد اعصاب، از میکروسکوپ‌های بسیار قدرتمند و ابزار مخصوص کوچک و ظریف استفاده خواهد شد.
ترمیم اعصاب: در این جراحی، دو لبه اعصاب قطع شده را به هم متصل می‌کند. ترمیم اعصاب معمولاً بلافاصله پس از جراحتهای شدید وارد شده به اعصاب انجام می‌شود مانند زخمهای ناشی از چاقو.
پیوند اعصاب: در عمل پیوند، عصب سالم از بخش دیگری از بدن گرفته شده و بین دو انتهای عصب پاره شده بخیه می‌شود. عصب پیوندی مانند داربستی برای حمایت از بخشهای انتهایی آسیب دیده عمل می‌کند تا اینکه احیا شده و رشد کنند. تنها در صورتی می‌توان عمل پیوند اعصاب را انجام داد که استامپ عصبی فعال در طناب نخاعی وجود داشته باشد که تا بتواند سیگنال عصبی را انتقال دهد. هدف از پیوند اعصاب کمک به رشد مجدد عصب و بازیابی سیگنالهای عصبی برای نیرو بخشیدن به ماهیچه‌های فلج است.
انتقال اعصاب: هنگامیکه هیچ استامپ عصبی فعالی در گردن وجود نداشته باشد تا بتوان پیوند اعصاب را انجام داد، از این روش استفاده می‌شود. برای این‌کار عصب سالمی را بریده و به عصب آسیب‌دیده متصل می‌کنند تا بتواند به ماهیچه فلج سیگنال بفرستد. در بسیاری از موارد عصب سالم در محل نزدیکتری به ماهیچه مورد نظر متصل می‌شود. در دیگر موارد عصب سالم درون شبکه براکیال به عصب آسیب دیده متصل می‌شود.
انتقال ماهیچه و تاندون: افرادی که با تأخیر بیش از ۱۲ ماه پس از آسیب به پزشک مراجعه می‌کنند، پس از جراحی نتیجه خوبی از بازسازی اعصاب نخواهند گرفت. برای چنین افرادی جراحی با تمرکز بر بازسازی تاندون (انتقال تاندون) یا ماهیچه ( انتقال ماهیچه فعال) نتیجه بهتری خواهد داشت.در جراحی انتقال تاندون، تاندون ماهیچه فعال بریده شده و به تاندون ماهیچه غیرفعال بخیه زده شده تا حرکات یا عملکردهای حرکتی بازیابی شوند.در جراحی انتقال ماهیچه فعال، ماهیچه از یک بخش از بدن همراه با تاندون، سرخرگ، سیاهرگ و اعصابش، به بخش آسیب‌دیده منقل می‌شود. هریک از این بخشها به بخش متناظرش در ناحیه آسیب‌دیده منتقل شده تا حرکات یا عملکردهای حرکتی بازیابی شوند.
بهبودی و توان‌بخشی
به علت اینکه بازسازی عصبی آهسته و با سرعت تقریباً یک میلی‌متر در هر روز انجام می‌شود، بهبود آسیبهای شبکه بازویی به زمان نیاز دارد و ممکن است نتایج دلخواه تا چندین ماه قابل مشاهده نباشند. نگرش مثبت و حمایت خانواده، دوستان و متخصصین مراقبتهای پزشکی برای بهبود و توان‌بخشی ضروری هستند.
درطول زمان بهبود، متخصص کاردرمانی به افراد آموزش می‌دهد که چگونه از دست و بازوی سالم خود برای انجام فعالیتهای روزانه مانند خوردن و رعایت بهداشت شخصی استفاده کنند.فیزیوتراپی شانه، آرنج، مچ و انگشتان برای جلوگیری از خشکی، کنتراکچر یا آتروفی ماهیچه انجام می‌شود. متخصص فیزیوتراپی استفاده از ابزاری مانند آتل یا بریس را برای کمک به بازو یا مفاصل آسیب‌دیده توصیه می‌کند. ورم بازوی آسیب‌دیده می‌تواند منجر به درد و کنتراکچر شود.
برای جلوگیری از این موارد می‌توان از دستکش و آستین طبی استفاده کرد.برای تسکین درد می‌توان از فیزیوتراپی، دارو و ابزار طبی کمکی استفاده کرد.همچنین بیماران با توجه به‌احتمال داشتن دست یا بازویی ناتوان، باید برای داشتن مهارتهایی جهت سازگاری در زندگی روزمره‌شان – محل کار و فعالیتهای روزانه- آموزش ببینند.