تکرر و بی اختیاری ادرار: علت و درمان آن با فیزیوتراپی و ورزش
بی اختیاری ادرار به معنای از دست دادن کنترل بر خروج ادرار می‌باشد. در این عارضه کنترل شخص بر روی ماهیچه تنگ کننده مجاری ادرار ضعیف شده و یا از دست می‌رود. بی اختیاری ادرار یکی از بیماریهای شایع در بین زنان و مردان بوده و بیشتر در زنان دیده می‌شود.دلایل مختلف باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شود. چاقی مفرط و استعمال دخانیات از جمله موارد پرخطر در این بیماری می‌باشند.
فهرست نمایش
علائم و انواع بیماری بی اختیاری ادرار
نشانه اصلی بیماری فوق ، چکه کردن بی اختیار ادرار است.اینکه چه زمانی و چگونه این اتفاق بیفتد بستگی به این دارد که شخص به چه نوع بی اختیاری ادرار مبتلا شده است.
بی اختیاری استرسی
این نوع بی اختیاری که شایعترین آن است بخصوص در بین زنان پس از به دنیا آوردن کودک و یا پس از یائسهگی اتفاق می‌افتد. در اینجا استرس به معنای فشار فیزیکی بوده و ربطی به فشار روحی ندارد. هنگامی‌که مثانه تحت فشار ناگهانی قرار می‌گیرد شخص ممکن است کنترل ادرار خود را از دست بدهد.
بی اختیاری انگیخته(مثانه بیش فعال)
در این نوع ، دیواره های مثانه به طور ناگهانی و بی اختیار منقبض می‌شود و در نتیجه به شخص احساس شدید ادرار دست می‌دهد که غیر قابل کنترل است.علت فعال شدن غیر ارادی ماهیچه های مثانه می‌تواند وجود آسیب دیدگی در عصبهای مثانه،سیستم عصبی بدن ویا ماهیچه های مثانه باشد.
بی اختیاری سر ریز
این نوع بی اختیاری بیشتر در مردانی که مشکل پروستات ،آسیب دیدگی مثانه و یا مسدود شدن مجرای پیشاب دارند دیده می‌شود.به این صورت که پروستات بزرگ شده می‌تواند باعث مسدود شدن مثانه گردد. مثانه نمی‌تواند میزان ادراری که بدن تولید می‌کند را نگهداری کند و یا به طور کامل تخلیه نمی‌شود.
بی اختیاری مختلط
در این حالت بیمار به هر دو نوع بی اختیاری استرسی و انگیخته به طور همزمان مبتلا می‌باشد.
بی اختیاری تابعی
در این حالت شخص احساس ادرار می‌کند اما به دلیل مشکلی که در قوه تحرک مثانه دارد نمی‌تواند آنرا تخلیه کند.
بی اختیاری عمده
در این حالت شخص به طور مداوم دارای مشکل چکه کردن ادرار می‌باشد و یا به طور دوره ای با مشکل تخلیه غیر ارادی میزان زیادی از ادرار مواجه است.
عوامل پرخطر در مشکل بی اختیاری ادرار
عوامل زیر موارد ریسک دار در بروز و یا تشدید بی اختیاری ادرار (نشر ادرار به طور غیراردای) می‌باشند:
• چاقی مفرط: افراد چاق دارای فشار مضاعف بر مثانه و ماهیچه های احاطه کننده آن هستند.
• استعمال دخانیات: احتمال بروز سرفه مزمن در افرادی که به طور منظم دخانیات استفاده می‌کنند بسیار بیشتر از سایر افراد است. سرفه مزمن امکان وقوع بی اختیاری ادرار را در فرد بالا می‌برد.
• جنسیت: امکان بروز بی اختیاری ادرار استرسی در خانمها به خصوص آنهایی که زایمان کرده اند به مراتب بیشتر از آقایان می‌باشد.
• کهولت سن: ماهیچه های مثانه و مجرای پیشاب با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد.
• برخی بیماریها وشرایط: افرادی با سابقه دیابت،بیماری کلیه،آسیب دیدگی نخاع یا بیماریهای عصبی بیشتر در معرض بی اختیاری ادرار می‌باشند.
• بیماری پروستات: افرادی با سابقه عمل جراحی پروستات یا پرتو درمانی
دلایل عارضه بی اختیاری ادرار
در ادامه دلایل بی اختیاری ادرار را در ۴ گروه تقسیم بندی می‌کنیم.
دلایل بی اختیاری استرسی
• تکرر ادرار در بارداری
• درد زایمان
• یائسگی(با کاهش هورمونهای استروژن، احتمال ضعیف شدن ماهیچه ها افزایش می‌یابد)
• هیسترکتومی: عمل جراحی بیرون آوردن رحم
• سایر عملهای جراحی
• سن
• چاقی مفرط
دلایل بی اختیاری انگیخته
موارد زیر از جمله عوامل بیماری بی اختیاری انگیخته شناخته شده است:
• آماس مثانه: التهاب دیواره مثانه
• مشکلات سیستم عصبی مرکزی:مانند تصلب بافتها،سکته و بیماری پارکینسون
• پروستات بزرگ شده:در این حالت ممکن است مثانه نشت کند و مجرای ادرار دچار سوزش گردد.
دلایل بی اختیاری تابعی
این دلایل به شرح زیر است:
– پریشانی ذهن
– دیوانگی
– ضعف چشم
– ضعف قدرت تحرک
– کند بودن در حرکت(عدم توانایی در باز کردن دکمه های شلوار)
– افسردگی،اضطراب یا عصبانیت(عدم تمایل برای رفتن به توالت)
– بی اختیاری ادرار تابعی بیشتر در میان کهنسالان و معمولا در خانه های سالمندان مشاهده می‌شود.
دلایل بی اختیاری سرریز
این نوع بی اختیاری زمانی اتفاق می‌افتد که مانع یا سدی در راه مثانه ایجاد می‌شود.عوامل زیر می‌تواند از عوامل ایجاد مانع در مثانه باشد:
– پروستات بزرگ شده
– توموری که باعث ایجاد فشار بر روی مثانه شود
– سنگ ادراری
– یبوست
– عمل جراحی بی اختیاری ادرار که مدت زمان زیادی از آن گذشته باشد
دلایل بی اختیاری عمده
این دلایل عبارتند از:
– یک نقص بدنی که ممکن است شخص از زمان تولد داشته باشد
– آسیب نخاع که باعث ایجاد اختلال در سیگنالهای عصبی بین مغز و مثانه می‌شود.
– فیستولا: لوله ای که بین مثانه و مهبل می‌باشد.
سایر دلایل
– برخی از داروها مانند داروهای ادرار آور،داروهای ضد فشار خون ،قرصهای خواب آور ،مسکن ها و شل کننده های عضلات
– الکل
– عفونت مجاری ادرار
تشخیص بی اختیاری ادرار
روشهایی که به شناسایی بیماری فوق کمک می‌کند به شرح زیر است:
– یادداشت عملکرد مثانه
– آزمایشات فیزیکی
– تجزیه شیمیایی ادرار:جهت تشخیص عفونت و یا سایر نابهنجاری ها
– آزمایش خون:جهت ارزیابی عملکرد کلیه
– اندازه گیری pvr: اندازه گیری مقدار باقیمانده ادرار در مثانه پس از تخلیه مثانه .
– سونوگرافی لگن
– تست فشار مثانه: در این آزمایش مثانه شخص تحت فشار ناگهانی قرار گرفته و همزمان با آن وضعیت مثانه از نظر دفع ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
– بررسی اورودینامیک:در این آزمایش میزان فشاری که مثانه و عضلات تنگ کننده مجرای ادرار می‌توانند تحمل کنند مورد بررسی قرار می‌گیرد.
– کیستوگرام:عکس برداری اشعه ایکس به منظور مشاهده و بررسی مثانه
– سیستوسکوپی: یک لوله نازک که در سر آن یک عدسی وجود دارد به داخل مجاری ادرار فرستاده شده و وضعیت آن جهت وجود هر گونه نابهنجاری مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درمان بی اختیاری ادرار
درمان بی اختیاری ادرار به عوامل مختلفی از جمله نوع بی اختیاری ادراری،سن بیمار،وضعیت سلامت عمومی‌و سلامت روانی شخص بستگی دارد.
ورزش درمانی
ورزش درمانی جهت درمان مشکل غیر ارادی بودن ادرار شامل ورزشهای کف لگن که به ورزشهای کگل نیز شناخته می‌شوند ، برق درمانی و بیو فیدبک می‌شود.
تمرینات کگل
• شناخت صحیح عضلات مربوطه: جهت شناسایی ماهیچه های کف لگن ،سعی کنید در موقع ادرار ، جلوي جريان ادرار را بگيريد. چنانچه در این کار موفق شدید یعنی شما عضلات درست را انتخاب کرده اید(ورزش را صحیح انجام می‌دهید). پس از آن شما می‌توانید این ورزش را در هر موقعیتی انجام دهید.
• تکنیک خود را بهبود ببخشید: عضلات کف لگن را منقبض کنید . برای ۵ ثانیه آنها را در حالت انقباض نگه دارید سپس برای ۵ ثانیه انها را آزاد کنید. این تمرین را در هر باز ۴ یا ۵ مرتبه انجام دهید. سعی کنید با استمرار این تمرین را به زمان ۱۰ ثانیه انقباض برسانید.
• تمرکز کنید: سعی کنید در هنگام تمرین فقط عضلات کف لگن را منقبض کنید.توجه کنید که عضلات شکم ،ران یا کفل را سفت نکنید.نفس خود را در حین تمرین نگه ندارید بلکه سعی کنید به طور راحت تنفس کنید.
• تمرین فوق را سه بار در روز و در هر بار ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
تحریک الکتریکی
در این روش از یک وسیله برقی مخصوص برای تحریک ماهیچه های کف لگن به منظور منقبض کردن و قویتر کردن آنها استفاده می‌شود.
بیوفیدبک
این روش به شما کمک می‌کند بفهمید آیا شما ورزش مربوطه را به درستی انجام می‌دهید یا خیر. به این منظور هنگامی‌که ورزش را انجام می‌دهید فیزیوتراپیست یک وسیله کوچک مخصوص را در مهبل شما قرار می‌دهد. در صورتیکه ماهیچه صحیح را منقبض کنید ، دستگاه با ایجاد یک صدا به شما نشان می‌دهد که تمرین را به درستی انجام داده اید.
دارو جهت درمان بی اختیاری ادرار
معمولا تجویز دارو به همراه سایر روشهای درمانی برای درمان بی اختیاری ادرار به کار می‌رود.در ادامه داروهایی که معمولا برای حل این مشکل تجویز می‌شود آورده شده است:
• آنتی کولینرژیک ها
• استروژن موضعی
• ایمی‌پرامین (توفرانیل)
تمرینات مثانه
• به تعویق انداختن اجابت مزاج: با این کار بیماران یاد می‌گیرند چگونه هنگامی‌که نیاز به ادرار کردن دارند آن را به تاخیر بیندازند.
• خروج در دوبار: در حین ادرار ، برای دقایقی آن را متوقف و سپس دوباره ادرار کنید .
• زمان بندی توالت: در این روش یک جدول زمان بندی داشته باشید و طبق آن زمان به توالت بروید.
تمرینات مثانه به بیمار کمک می‌کند تا به آرامی‌کنترل بر روی مثانه خود را به دست آورده و از مشکل بی اختیاری ادرار رها شود.